Võ sư Thu Vân: Nặng mang nghiệp Tổ

Đường vào võ thuật và nghệ thuật

NGƯT, võ sư Thu Vân tên thật là Nguyễn Thị Lệ Vân, sinh ra ở Hà Nội (1945), trong một gia đình có truyền thống võ đạo. Bà có 13 anh em đều biết võ. Riêng bà mê ca hát và có năng khiếu từ nhỏ. 13 tuổi, bà chọn vào học Khoa Diễn viên cải lương ở Trường Nghệ thuật Ca kịch dân tộc Hà Nội (1959-1962).

Sau khi tốt nghiệp, Nguyễn Thị Lệ Vân về làm diễn viên Đoàn Cải lương Nam bộ và lấy nghệ danh Thu Vân (1963). Tuy là diễn viên nhưng sở trường của bà lúc bấy giờ là múa và vũ đạo thì khó ai bì kịp.

Nhờ giỏi võ và vũ đạo nên những vai bà để lại ấn tượng ở Đoàn Cải lương Nam bộ có vai Trần Quốc Toản trong vở Trần Quốc Toản ra quân; đặc biệt, vai Hạc Tiên nổi bật nhất vì vai diễn đòi hỏi vũ đạo và múa mà đó vốn là sở trường của Thu Vân. Ca hát không phải là sở trường của Thu Vân nên bà về Trường Nghệ thuật sân khấu I - Hà Nội làm giảng viên cho đến 1975.

Sau ngày đất nước thống nhất, Trường Nghệ thuật sân khấu II - TP.HCM được thành lập (1976), Thu Vân là một trong những giảng viên đầu tiên của trường. Thời gian này, tuy là giảng viên nhưng bà không ngừng tìm tòi, học hỏi trình thức, vũ đạo, diễn xuất của các nghệ sĩ cải lương lão thành, những võ sư lừng danh ở Sài Gòn và miền Nam.

Bà tìm đến các môn phái võ đạo, những võ sư thượng thừa như Trương Thành Đăng - Chưởng môn phái Sa Long Cương (võ Bình Định), Mai Thanh Phát - Chưởng môn phái Thiếu lâm Trung Sơn (Sài Gòn), Phạm Cô Gia - Chưởng môn phái Mai hoa quyền,... Bà lại được mẹ chồng truyền cho mấy "tuyệt chiêu" võ gia truyền ở Bến Tre nữa. Đó cũng là một kỷ niệm khó quên đối với bà.

Từ tinh thần thượng võ, lòng say mê nghề, rèn luyện võ công thâm hậu, năm 1989, võ sư Thu Vân được Liên đoàn Võ thuật Việt Nam phong tặng danh hiệu cao nhất của ngành võ “Võ sư Bạch đai - cấp 18/18 - Chưởng môn võ Nghệ thuật cổ truyền TP.HCM” (Chưởng môn là người có công sáng lập và đứng đầu môn phái võ thuật).

Lúc này, tên tuổi võ sư Thu Vân được các cao thủ hàng võ lâm biết đến, các cascadeur hãng phim cũng chú ý; và ngay sau đó, bà được mời đóng “đúp” vai cho 8 diễn viên (1989-1990), đặc biệt có những vai bị lửa đốt cháy người như vai Lê Thị Riêng, Lê Văn Tám,...

Trong ngành Điện ảnh Việt Nam thì võ sư Thu Vân được xem là người đầu tiên đóng cascadeur; và sau đó, bà được bầu làm Chủ nhiệm Câu lạc bộ Cascadeur TP.HCM.

Năm 1995, võ sư Thu Vân được Nhà nước tặng “Huy chương Vì sự nghiệp giáo dục” và được phong tặng danh hiệu NGƯT năm 1997. Ước mong của bà là tập hợp tư liệu, hình ảnh, các trình thức, phong cách diễn xuất của những nghệ sĩ cải lương tài danh để làm phim lưu trữ cho thế hệ sân khấu cải lương mai sau; khôi phục môn phái võ nghệ thuật cổ truyền riêng của Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Nguyễn Phương Danh, tập hợp những “tuyệt chiêu” của các môn phái khác thành môn phái “Thu Vân quyền đạo”,... tất cả thành phim để lưu cữu.

Tìm kiếm những tinh hoa vũ đạo cải lương

Từ những năm 1990, bà tìm đến những nghệ sĩ như NSND Phùng Há, NSND Bảy Nam, NSND Thanh Tòng, NSND Bạch Tuyết,... để xin thu lại những trình thức, vũ đạo cải lương; tìm đến gia đình những nghệ sĩ quá cố để xin tư liệu (phim ảnh), đến đài truyền hình xin mua lại những đoạn phim tư liệu đó để biên soạn thành giáo trình, vừa minh họa, thị phạm truyền nghề cho diễn viên.

Nhưng sự tài trợ thì hữu hạn, còn ước mơ thì vô hạn, NGƯT, võ sư Thu Vân chỉ còn biết xin gia đình bán nhà.

Ban đầu cả nhà đều không đồng ý, bà liền trình bày ước mơ thực hiện công trình của mình và bật băng hình những tư liệu trình thức, vũ đạo còn dang dở cho cả nhà xem,... Chồng và con bà thấy việc làm của bà là chính đáng, có ý nghĩa với đời và nghề nên đồng thuận.

Thế là gia đình đồng ý cho bán ngôi nhà đang ở, mua cái nhà khác nhỏ hơn để còn dư ra một số tiền thực hiện công trình của bà nhưng có một điều kiện kèm theo, buộc bà phải ký tên vào tờ cam kết là sau này không được đòi bán nhà lần nữa.

Niềm vui vượt lên bệnh tật

Đến năm 2000, NGƯT, võ sư Thu Vân được chế độ nghỉ hưu ở Trường Cao đẳng Sân khấu Điện ảnh TP.HCM (tiền thân là Trường Nghệ thuật Sân khấu II), sau đó vẫn làm giảng viên thỉnh giảng, rồi bà được Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng mời làm Giám đốc Trung tâm Võ thuật và giảng dạy ở đó suốt 10 năm (2000-2010).

Năm 2003, NGƯT, võ sư Thu Vân phát bệnh ung thư. Thời gian này, bà nghĩ đến việc chia sẻ với những trẻ em có cảnh đời bất hạnh nên tình nguyện đến giảng dạy ở một số nơi nuôi dạy trẻ khuyết tật miễn phí như Câu lạc bộ Thiên Phước, trẻ mồ côi cơ nhỡ chùa Tứ Hạnh, chùa Kỳ Quang,... một việc làm không phải đơn giản. Bởi có nơi, các em bị mù, câm, điếc,... vậy mà bà vừa dạy ca, múa, vũ đạo, tập trích đoạn cải lương Trần Quốc Toản ra quân. Tiết mục Trần Quốc Toản ra quân của các em khuyết tật được HTV9 phát hình, làm xúc động biết bao khán giả.

Cũng trong thời gian ứng dụng võ thuật vào nghệ thuật sân khấu, bà dàn dựng nhiều chương trình cho lễ hội và sân khấu hóa như Trần Quốc Toản ra quân, Lê Thị Hồng Gấm, Sơn Tinh - Thủy Tinh,...;đặc biệt, năm 2010, bà đưa võ thuật vào múa cho vở sân khấu hóa Cờ lau tập trận tại Festival Huế.

Tấm lòng từ thiện và tận tụy với nghề làm cho NSƯT, võ sư Thu Vân không biết mệt mỏi và như quên đi bệnh tật, bà thực hiện công việc nào cũng đến nơi, đến chốn và đạt hiệu quả cao.Thời gian gần cuối đời, NGƯT, võ sư Thu Vân còn tái ký hợp đồng giảng dạy võ thuật cho Đại học Hồng Bàng, đan xen dạy cho một số trường tiểu học, trung học khác; đặc biệt là bà được gia nhập Hội viên - Tổng hội Võ thuật Thế giới. Trước đó, bà còn được mời dự Đại hội Võ thuật ở Mỹ (2011).

Có lẽ, còn nhiều điều chưa nói hết về NGƯT, võ sư Thu Vân nhưng một điều cảm nhận của tôi về bà là một người có nghị lực phi thường, kiên trì chịu đựng, yêu nghề, vượt qua thời gian bệnh tật khá lâu. Bài viết được xem như một nén hương lòng kính dâng hương hồn cô Thu Vân thanh thản về nơi nghiệp tổ./.

Đỗ Dũng