Cần quy định rõ hơn về quyền, nghĩa vụ của phạm nhân và người chấp hành án

Tham gia tại phiên thảo luận, đại biểu Huỳnh Thanh Phương - Phó Bí thư chuyên trách Đảng ủy các cơ quan Đảng tỉnh Tây Ninh, nêu một số ý kiến góp ý cho dự án Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi).

Đoàn Chủ tịch điều hành phiên họp

Thứ nhất, về quyền hiến mô, bộ phận cơ thể của phạm nhân (Điều 23). Quy định cho phép phạm nhân được hiến mô, bộ phận cơ thể thể hiện tính nhân văn, phù hợp tinh thần Hiến pháp và tạo cơ hội cho phạm nhân cống hiến cho xã hội. Tuy nhiên, đây là vấn đề phức tạp, liên quan đến điều kiện sức khỏe, y tế, quản lý, giám sát và quy định của nhiều luật khác. Bên cạnh đó, chưa có cơ sở đánh giá rõ nhu cầu, mong muốn thực tế của phạm nhân đối với quyền này. Vì vậy, đại biểu đề nghị cân nhắc chưa nên bổ sung nội dung này vào Luật sửa đổi lần này để có thêm thời gian nghiên cứu toàn diện.

Trường hợp vẫn giữ quy định, cần quy định chặt chẽ các điều kiện như: phạm nhân phải có văn bản tự nguyện, có xác nhận của cơ sở y tế chuyên khoa, được giám sát bởi cơ quan có thẩm quyền, không vì mục đích thương mại và nghiêm cấm ép buộc, mua bán mô, bộ phận cơ thể người.

Thứ hai, về chế độ và tổ chức lao động của phạm nhân (Điều 28, 29, 30). Dự thảo bổ sung quy định cho phép tổ chức lao động ngoài trại giam. Đây là điểm mới tích cực, giúp phạm nhân rèn luyện kỹ năng, chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng và huy động được nguồn lực xã hội hóa trong công tác thi hành án. Tuy nhiên, việc này cần bảo đảm an ninh, an toàn trong quá trình lao động. Đại biểu đề nghị Chính phủ quy định chi tiết về trình tự, thủ tục tổ chức thực hiện để phát huy hiệu quả, tránh rủi ro.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh tham dự phiên họp thảo luận sáng 12/11

Thứ ba, về thi hành án hình sự ngoài cộng đồng (án treo, cải tạo không giam giữ). Theo Dự thảo, khi người chấp hành án treo hoặc cải tạo không giam giữ xin vắng mặt tại nơi cư trú, nếu Công an cấp xã không đồng ý mới phải trả lời bằng văn bản. Quy định này chưa đầy đủ, có thể gây khó khăn trong việc xác định vi phạm nghĩa vụ của người chấp hành án. Đại biểu đề nghị bổ sung quy định: mọi trường hợp Công an cấp xã đồng ý hay không đồng ý đều phải thể hiện bằng văn bản, làm căn cứ pháp lý rõ ràng.

Thứ tư, về thi hành quyết định án treo (Điều 80). Trong thực tế, nhiều người được hưởng án treo thay đổi nơi cư trú sau khi tuyên án nhưng trước khi bản án có hiệu lực, gây khó khăn cho việc quản lý, giám sát. Dự thảo mới chỉ quy định trách nhiệm của Công an cấp xã và cơ quan thi hành án, chưa làm rõ trách nhiệm tiếp theo của Tòa án. Đại biểu Phương đề nghị bổ sung quy trình, trách nhiệm cụ thể của Tòa án để bảo đảm thi hành án treo thống nhất, hiệu quả.

Thứ năm, về việc lao động, học tập của người chấp hành án cải tạo không giam giữ (Điều 98). Tại khoản 5 Điều 98 Dự thảo Luật về cơ bản vẫn giữ nguyên như quy định hiện hành.

Theo khoản 3 Điều 36 Bộ luật Hình sự năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017, 2025), trong thời gian chấp hành án, người bị kết án phạt cải tạo không giam giữ có nghĩa vụ thực hiện một số quy định của hình phạt này và bị khấu trừ từ 5% đến 20% thu nhập hằng tháng để sung quỹ nhà nước. Trường hợp đặc biệt, Tòa án có thể cho miễn khấu trừ thu nhập, và nội dung này phải được ghi rõ trong bản án.

Đại biểu Huỳnh Thanh Phương - Phó Bí thư chuyên trách Đảng ủy các cơ quan Đảng tỉnh Tây Ninh, phát biểu

Như vậy, không phải mọi trường hợp người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ đều bị khấu trừ thu nhập. Việc có khấu trừ hay không được xác định cụ thể trong bản án. Trong khi đó, Điều 98 Dự thảo Luật quy định: người chấp hành án cải tạo không giam giữ, nếu không có việc làm hoặc bị mất việc làm thì phải thực hiện một số công việc phục vụ cộng đồng. Tuy nhiên, quy định này chưa nêu rõ áp dụng cho tất cả người chấp hành án hay chỉ đối với người bị khấu trừ thu nhập.

Thông tư liên tịch số 01/2023 của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao và Tòa án Nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành Luật Thi hành án hình sự tại cộng đồng cũng chưa làm rõ vấn đề này. Trong thực tế, trường hợp người chấp hành án không có việc làm hoặc bị mất việc làm thường liên quan trực tiếp đến việc không thể thực hiện nghĩa vụ khấu trừ thu nhập. Khi đó, việc buộc họ thực hiện lao động phục vụ cộng đồng có thể được xem là biện pháp thay thế phù hợp.

Vì vậy, đại biểu thuộc Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh đề nghị Dự thảo Luật cần bổ sung quy định rõ tại khoản 5 Điều 98: trường hợp người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ thuộc diện bị khấu trừ thu nhập nhưng trong quá trình chấp hành án không có việc làm hoặc bị mất việc làm thì phải thực hiện một số công việc lao động phục vụ cộng đồng./.

ND