Đề án 1 triệu hécta lúa chất lượng cao, phát thải thấp - 'Cuộc cách mạng' trên đồng ruộng: Những trợ thủ đắc lực của nhà nông (Bài 3)

Bài 3: Những trợ thủ đắc lực của nhà nông

Trong hành trình thực hiện Đề án (ĐA) Phát triển 1 triệu hécta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh Vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 (gọi tắt là ĐA), bên cạnh nông dân là lực lượng chủ lực, các hợp tác xã (HTX) và đội ngũ kỹ sư nông nghiệp đã và đang giữ vai trò như những trợ thủ đắc lực của nhà nông. Những trợ thủ ấy đã đưa kiến thức, công nghệ đến với nông dân để tổ chức lại sản xuất theo hướng hiện đại, bền vững.

Kỹ sư xuống đồng

Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ nông nghiệp tỉnh - Võ Thành Nghĩa hướng dẫn kỹ thuật canh tác lúa cho nông dân huyện Tân Hưng

Mỗi ngày, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ nông nghiệp huyện Vĩnh Hưng - Huỳnh Hoàng Đỉnh đều có mặt từ sáng sớm trên các ruộng ở xã Thái Trị - nơi đang triển khai mô hình điểm thuộc ĐA với diện tích thực hiện 10ha. Chiếc xe máy cũ và cuốn sổ ghi chép đã theo anh qua hàng chục mùa vụ.

“Làm kỹ thuật giờ không chỉ hướng dẫn bón phân, trừ sâu mà còn là người truyền cảm hứng, thuyết phục nông dân thay đổi thói quen canh tác. Có hộ nói cha ông tôi làm vậy mấy chục năm có sao đâu nhưng khi mình phân tích chi phí - hiệu quả, dẫn chứng từ mô hình cụ thể, họ mới chịu thử” - anh Huỳnh Hoàng Đỉnh chia sẻ.

Theo thống kê của Chi cục Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh, toàn tỉnh hiện có khoảng 150 kỹ sư nông nghiệp cấp huyện và xã, đang phụ trách hỗ trợ kỹ thuật cho các ruộng lúa thuộc ĐA. Họ phụ trách tổ chức tập huấn, hướng dẫn canh tác theo kỹ thuật mới “3 giảm, 3 tăng”, “1 phải, 5 giảm”, tưới ngập khô xen kẽ (AWD), hỗ trợ ghi nhật ký điện tử, giám sát sâu, bệnh và kết nối với doanh nghiệp tiêu thụ.

Cùng với đó, có hơn 2.700 hộ nông dân đã được tập huấn ít nhất một lần về kỹ thuật canh tác lúa bền vững và gần 60% diện tích mô hình có áp dụng ít nhất 3 trong 5 kỹ thuật được ngành chức năng khuyến cáo.

Theo Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ nông nghiệp tỉnh - Võ Thành Nghĩa, trong bất kỳ mô hình sản xuất nông nghiệp hiện đại nào, kỹ sư nông nghiệp là mắt xích không thể thiếu. Họ không chỉ chuyển giao kỹ thuật mà còn là người tổ chức sản xuất, giúp nông dân thay đổi tư duy, tiếp cận thị trường và đáp ứng được các yêu cầu của chuỗi liên kết. Tuy nhiên, lực lượng này đang thiếu về số lượng và yếu về cơ chế hỗ trợ.

Giữa bối cảnh biến đổi khí hậu, yêu cầu giảm phát thải và áp lực hội nhập thị trường quốc tế, việc sản xuất lúa theo hướng bền vững là xu thế bắt buộc. Tuy nhiên, để nông dân - những người vốn quen với phương pháp canh tác truyền thống có thể chuyển đổi thành công rất cần những người “dẫn đường kỹ thuật”. Đó là lý do vì sao các kỹ sư nông nghiệp được xem là mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại.

Bà Nguyễn Thị Hường (xã Thạnh Phước, huyện Thạnh Hóa) chia sẻ: “Làm ruộng thời nay không còn là chuyện của riêng nông dân, phải có kỹ sư “kề vai sát cánh” từng bước. Chúng tôi rất mong có thêm kỹ sư về xã, ấp để hỗ trợ về kỹ thuật sản xuất cho nông dân”.

Hợp tác xã - hạt nhân của tổ chức sản xuất hiện đại

Hợp tác xã Dịch vụ, Sản xuất và Thương mại Nông nghiệp Hương Trang (xã Bình Hòa Trung, huyện Mộc Hóa) thường xuyên thăm đồng và tư vấn kỹ thuật canh tác cho thành viên

Nếu kỹ sư là người “dẫn đường kỹ thuật” thì HTX chính là tổ chức kết nối và tạo hành lang cho các thay đổi thực sự diễn ra trên đồng ruộng. Trước đây, nhiều HTX nông nghiệp tồn tại chủ yếu để đủ điều kiện vay vốn hoặc mua bán phân bón, bơm nước,... Nhưng nay, dưới áp lực của thị trường và yêu cầu của ĐA, HTX đang chuyển mình trở thành tổ chức sản xuất thực sự.

HTX Sản xuất Dịch vụ Thương mại Nông nghiệp 4.0 (xã Thạnh Phước, huyện Thạnh Hóa) là đơn vị tiên phong trong thay đổi. Vụ Đông Xuân 2024-2025, HTX sản xuất 120ha lúa chất lượng cao với sự tham gia của 102 thành viên. HTX phân lịch gieo sạ đồng loạt, phối hợp kỹ sư tập huấn kỹ thuật, tổ chức thu hoạch cơ giới và ký hợp đồng bao tiêu cho các thành viên.

Chủ tịch Hội đồng Quản trị HTX Sản xuất Dịch vụ Thương mại Nông nghiệp 4.0 - Nguyễn Văn Lành cho biết: “Trước đây, HTX chỉ là đầu mối cung ứng vật tư nhưng nay chúng tôi làm từ đầu đến cuối từ cung cấp giống, phân bón, tổ chức gieo sạ theo lịch, tư vấn kỹ thuật, hướng dẫn ghi chép nhật ký sản xuất đến thu hoạch và bao tiêu đầu ra nông sản”.

Thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường, đến tháng 4-2025, có 28 HTX ký hợp đồng liên kết tiêu thụ với doanh nghiệp, tổng diện tích gần 1.900ha. Một số HTX tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Hưng Tân, HTX Nông nghiệp Gò Gòn (huyện Tân Hưng); HTX Dịch vụ Thương mại Nông nghiệp Cây Trôm (huyện Vĩnh Hưng); HTX Dịch vụ Nông nghiệp Tân Bình (huyện Tân Thạnh); HTX Sản xuất Dịch vụ Thương mại Nông nghiệp 4.0, HTX Nông nghiệp ấp 1 Tân Tây (huyện Thạnh Hóa); HTX Đồng Đưng (thị xã Kiến Tường);... đang triển khai chuỗi khép kín từ sản xuất đến tiêu thụ, thậm chí chuẩn bị hồ sơ xây dựng thương hiệu gạo.

Giám đốc HTX Đồng Đưng (xã Tuyên Thạnh, thị xã Kiến Tường) - Nguyễn Minh Tâm nhận định: “Nếu không có HTX làm đầu mối thì rất khó để triển khai kỹ thuật đồng loạt hoặc đàm phán với doanh nghiệp. Bên cạnh đó, khi tham gia HTX, nông dân an tâm về đầu ra nông sản, không bị thương lái ép giá mỗi khi vào mùa thu hoạch”.

Dù giữ vai trò then chốt nhưng cả kỹ sư nông nghiệp và HTX đều đang đối mặt với những thách thức về nguồn lực và cơ chế hỗ trợ. Hiện các kỹ sư nông nghiệp tuyến huyện làm việc theo chế độ hợp đồng ngắn hạn với mức lương trung bình, không có phụ cấp hiện trường.

Nhiều HTX lại gặp khó khăn trong tiếp cận vốn vay để đầu tư máy móc, kho chứa, hệ thống ghi chép số hóa và truy xuất nguồn gốc. Theo thống kê, có rất ít HTX tiếp cận được vốn vay ưu đãi phục vụ ĐA. Phần lớn còn lại vẫn phải tự xoay xở tài chính hoặc phụ thuộc vào nguồn hỗ trợ nhỏ, lẻ từ địa phương.

ĐA không chỉ là kế hoạch hành chính mà là một mô hình phát triển nông nghiệp bền vững kiểu mới. Trong đó tổ chức sản xuất quy mô lớn, ứng dụng kỹ thuật hiện đại, giảm phát thải và liên kết tiêu thụ là những yêu cầu bắt buộc.

Trong mô hình này, HTX và kỹ sư nông nghiệp đóng vai trò như những “bánh răng chuyển động” giữa các bên, họ kết nối nông dân với chính sách, chuyển giao khoa học xuống đồng ruộng, tạo “cầu nối” giữa thị trường và vùng nguyên liệu. Khi Nhà nước yêu cầu xây dựng mã số vùng trồng, họ là người lập hồ sơ. Khi doanh nghiệp cần kiểm soát chất lượng, họ là người giám sát và báo cáo. Khi kỹ thuật thay đổi, họ là người truyền đạt và hướng dẫn.

Chính sách đúng nhưng cần phải có người thực hiện và luôn kề cận với nông dân, bám sát với ruộng đồng thì mới đạt kết quả tốt. HTX và kỹ sư là người cụ thể hóa những chủ trương lớn thành hành động nhỏ hàng ngày và đó mới là điều quyết định thành - bại của ĐA.

Do đó, các HTX cần được hỗ trợ như doanh nghiệp nhỏ trong nông nghiệp: Có cơ chế vay vốn, có nguồn nhân lực chuyên môn, có thể ứng dụng số hóa, có vị trí trong chuỗi giá trị. Các kỹ sư cần được công nhận là lực lượng thực hiện chính sách, có phụ cấp và lộ trình phát triển nghề nghiệp rõ ràng. Bởi nếu thiếu những trợ thủ đắc lực này, mọi chủ trương lớn cũng có khả năng “gãy gánh” giữa đồng./.

(còn tiếp)

Bùi Tùng - Lê Ngọc

Bài cuối: Để đề án đạt hiệu quả bền vững