Đề án 1 triệu hécta lúa chất lượng cao, phát thải thấp: 'Cuộc cách mạng' trên đồng ruộng: Cánh đồng cũ, tư duy mới (Bài 1)

Bài 1:  Cánh đồng cũ, tư duy mới

Sau 1 năm triển khai Đề án (ĐA)Phát triển bền vững 1 triệu hécta chuyên canh lúa chất lượng cao (CLC) và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh Vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 (gọi tắt là ĐA), một bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy và phương thức canh tác của nông dân đã diễn ra. Từ những thói quen truyền thống, nông dân tiếp cận và ứng dụng kỹ thuật canh tác hiện đại, hướng đến sản xuất bền vững và hiệu quả kinh tế cao hơn.

Thay đổi tập quán sản xuất

Tân Hưng là 1 trong 8 địa phương được chọn thực hiện Đề án Phát triển bền vững 1 triệu hécta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh Vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030

Huyện Tân Hưng là 1 trong 8 địa phương có diện tích sản xuất lúa lớn nhất tỉnh được chọn triển khai ĐA. Tham gia ĐA đến năm 2025, huyện hướng đến mục tiêu có 15.000ha, năm 2030 có khoảng 31.310ha chuyên canh lúa CLC và phát thải thấp. Với mục tiêu đặt ra, huyện đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về cách thực hiện, ý nghĩa, mục đích của ĐA.

Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ nông nghiệp huyện Tân Hưng - Trần Văn Tài cho biết: “Ngoài mô hình của tỉnh, vụ Đông Xuân 2024-2025, Trung tâm chọn Hợp tác xã (HTX) Dịch vụ Nông nghiệp Vĩnh Bửu làm điểm triển khai mô hình thuộc ĐA. Trước khi triển khai mô hình, Trung tâm tổ chức tập huấn, khuyến cáo nông dân chấp hành nghiêm quy trình sản xuất của ngành Nông nghiệp. Qua thời gian, Trung tâm đánh giá tất cả hộ dân tham gia mô hình đều canh tác lúa theo đúng hướng dẫn của các kỹ sư; giảm được 4 lần phun xịt thuốc; giảm chi phí sản xuất gần 1,5 triệu đồng/ha; lợi nhuận cao hơn ngoài mô hình gần 5 triệu đồng/ha”.

Mặc dù tham gia vùng lúa ứng dụng công nghệ cao nhưng thành viên HTX Dịch vụ Nông nghiệp Vĩnh Bửu vẫn quen tập quán sạ dày khoảng 120kg/ha, còn khi tham gia ĐA bắt buộc nông dân chỉ sạ 70kg/ha. Chính vì thế, nhiều nông dân thấy lúa sạ thưa rất lo lắng, sợ ốc ăn hoặc chết thì không có mạ cấy hoặc sạ thưa sẽ không có nhiều bông. Song, thực tế khẳng định, nông dân chỉ cần làm đất kỹ, diệt mầm đầy đủ thì sạ thưa giúp hạn chế dịch bệnh, bụi lúa nở to, cứng cây. Qua đó, giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận trên cùng diện tích canh tác.

Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Vĩnh Bửu - Phạm Văn Kiệt chia sẻ: “Điều đáng mừng là sau khi thực hiện mô hình, nông dân thay đổi tư duy sản xuất trên cánh đồng cũ. Họ không còn băn khoăn, lo lắng khi sạ thưa, bỏ luôn thói quen thấy ruộng khác bón phân, xịt thuốc là làm theo. Thay vào đó, nông dân chỉ bón phân theo bảng so màu lá lúa trong từng giai đoạn sinh trưởng; tăng cường bón phân hữu cơ, thuốc vi sinh để bảo vệ thiên địch; đem rơm ra khỏi đồng ruộng;...”.

Long An không phải là địa phương được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chọn làm điểm triển khai ĐA. Dù vậy, tỉnh luôn tận dụng các tiềm năng sẵn có, khai thác tối đa lợi thế từ Chương trình VnSAT và vùng lúa ứng dụng công nghệ cao. Cụ thể, ngành Nông nghiệp tỉnh điều tra, quy hoạch từng vùng; lựa chọn HTX tiêu biểu làm nòng cốt triển khai; liên kết, mời gọi các doanh nghiệp tâm huyết với ngành Nông nghiệp chung tay thực hiện,... Vì thế, giai đoạn 1 (2024-2025), tỉnh đặt mục tiêu đạt 60.000ha lúa CLC, phát thải thấp.

Không còn quan niệm "lúa chỉ để ăn"

Thâm canh, tăng vụ, chạy theo sản lượng khiến nhiều vùng đất bị mất
cân bằng dinh dưỡng, suy thoái. Thực trạng này tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp, gây ô nhiễm môi trường, tăng phát thải khí nhà kính trong sản xuất nông nghiệp.

Nguyên Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn tỉnh - kỹ sư Nguyễn Thanh Tùng cho biết: “Bao năm nay, nông dân cứ quen chạy theo sản lượng, không quan tâm đến chất lượng và sức khỏe người tiêu dùng. Còn bây giờ, nhu cầu của khách hàng rất cao, một số nước yêu cầu phải có các giấy chứng nhận và đạt chỉ số an toàn thì gạo mới được nhập vào. Thực hiện tốt ĐA sẽ thay đổi thói quen canh tác của nông dân, bảo vệ môi trường, giảm phát thải nhà kính. Do đó, nhà nông - Nhà nước - nhà khoa học và nhà doanh nghiệp cần bắt tay nhau để sản xuất sản phẩm an toàn, chất lượng, góp phần nâng kim ngạch xuất khẩu của ngành hàng lúa gạo”.

HTX Dịch vụ Nông nghiệp Tân Bình (xã Tân Bình, huyện Tân Thạnh) là đơn vị số 2 được tỉnh chọn làm điểm triển khai ĐA trong vụ Đông Xuân 2024-2025. Diện tích tham gia 15ha với 7 hộ canh tác. Tất cả diện tích gieo sạ vào giữa tháng 9 (Âm lịch) trong điều kiện thời tiết thất thường và vùng đất trũng. Nếu những năm trước, nông dân phải tốn công giặm khoảng 1 triệu đồng/ha thì khi tham gia mô hình, áp dụng máy sạ hàng hiệu ứng đường biên, lúa lên đều, bụi nở to, ít thất thoát, nông dân giảm được chi phí giặm lúa.

Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Tân Bình - Đặng Rô Săng thông tin: “Sau vụ đầu tiên, thành viên HTX tin tưởng vào quy trình canh tác, mạnh dạn ứng dụng khoa học - kỹ thuật. Tuy nhiên, vụ Đông Xuân 2024-2025, giá lúa giảm hơn 1.000 đồng/kg, nông dân lợi nhuận không nhiều. Vụ Hè Thu 2025, HTX vẫn duy trì sản xuất 15ha lúa CLC; đồng thời, hy vọng các ngành chuyên môn tiếp tục hỗ trợ HTX liên kết doanh nghiệp nhằm tạo đầu ra ổn định cho nông sản, giúp nông dân an tâm tham gia ĐA”.

Thời gian 1 năm là quá ngắn để đánh giá toàn diện một ĐA lớn như “1 triệu hécta lúa CLC”. Nhưng chừng đó cũng đủ chứng minh rằng tư duy sản xuất của nông dân đang thay đổi từ làm theo kinh nghiệm sang ứng dụng khoa học - kỹ thuật, từ sản xuất tự phát sang sản xuất theo chuỗi, từ làm ra “hạt lúa để ăn” sang làm ra sản phẩm hàng hóa.

Sản xuất sạch, an toàn là hướng đi tất yếu của nền nông nghiệp hiện đại. Chính vì thế, ĐA mở ra nhiều hướng đi mới cho nông dân. Và thực tế khẳng định, ĐA đang mang lại niềm tin mới, thắng lợi mới, góp phần cho những mùa vàng bội thu./.

(còn tiếp)

Bùi Tùng - Lê Ngọc

Bài 2: Hình thành những cánh đồng kiểu mới