Giữ nghề trăm năm xứ Trảng

Giữ lửa nghề trong căn bếp nhỏ 

Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng truyền thống phải được tráng 2 lớp, nướng sơ và phơi sương 1 lượt trước khi đến tay thực khách (Ảnh: địa phương cung cấp)

Về xứ Trảng, không quá khó để tìm được một gia đình làm bánh tráng nhưng để tìm đúng về cội nguồn bánh tráng phơi sương xứ Trảng Bàng thì chúng tôi được hướng dẫn về khu phố Lộc Du, phường Trảng Bàng, nơi có những gia đình 3 đời làm nghề bánh tráng phơi sương.

Trong căn bếp nhỏ gọn gàng, ông Lê Văn Hùng kể, đây là nơi ông từng cùng mẹ của mình (nghệ nhân Phạm Thị Phải) ngồi tráng bánh. Ngày nhỏ, ông được mẹ giao việc nhóm lò, phơi bánh, rồi dần dà được mẹ trao truyền bí quyết tráng bánh phơi sương. “Bánh tráng phơi sương khác các loại bánh tráng khác là phải tráng 2 lớp, để sau khi nướng sơ, đem phơi sương bánh không bị rách. Nhưng khi tráng 2 lớp, người thợ phải đủ kinh nghiệm mới canh đúng độ chín của lớp thứ nhất để tráng lớp thứ 2 lên, bảo đảm 2 lớp bột hòa quyện lại, bánh dày dặn nhưng vẫn chín đều” - ông Hùng bộc bạch.

Là một trong số ít người miệt mài giữ nghề làm bánh tráng phơi sương truyền thống, ông Hùng thuộc lòng những “bí kíp” để có được chiếc bánh tráng ngon, từ việc chọn lựa loại gạo thích hợp chỉ bằng cách vốc gạo lên tay đến việc pha bột và “nhìn” trời để biết nắng, mưa hay sương nhiều, sương ít. Với ông, tất cả đều là kinh nghiệm, là sự tỉ mỉ và cái tâm của người làm nghề bánh tráng phơi sương truyền thống.

Mỗi ngày, khi thời tiết tốt, ông Hùng bắt đầu ngày làm việc từ khi gà còn chưa gáy để tráng mẻ bột gạo đã chuẩn bị từ hôm trước. Bánh tráng xong được phơi nắng, nướng qua than và sau đó thì phơi thêm một lần sương để đạt độ dẻo mềm mong muốn. Kể ra nghe có vẻ dễ dàng, nhanh chóng nhưng để có chiếc bánh thành phẩm thì hết sức kỳ công, bởi nếu dư nắng, thiếu sương hay lửa lò không đúng thì cũng sẽ phí hoài công sức bao ngày.

Biết là công việc vất vả nhưng ông Hùng không từ bỏ được nghề làm bánh tráng phơi sương cũng như không muốn “nâng cấp” từ lò trấu sang lò điện nhằm tiết kiệm công sức và tăng năng suất. Ông tâm sự: “Trước đây, tôi từng có thời gian làm nghề khác nhưng khi mẹ già yếu thì tôi muốn trở về giữ gìn cái nghề mà bà ngoại đã truyền cho mẹ và mẹ đã cố công gìn giữ cả cuộc đời, đến nay cũng đã 40 năm. Mỗi lần ngồi trong căn bếp này tráng bánh, tôi thường nhớ những ngày ngồi làm cùng mẹ và nghe lời mẹ dặn, ráng giữ lấy cái nghề”. Và giờ đây, ông Hùng vẫn đang miệt mài làm theo mời mẹ dặn. Căn bếp của ông vẫn đỏ lửa những ngày trời đẹp, đủ nắng, đủ sương. Vào dịp tết, đôi khi ông phải thức trắng đêm cùng bánh.

Và cũng bởi sự trân quý nghề nghiệp của mình nên ông hết lòng chia sẻ, trao truyền nghề làm bánh tráng phơi sương cho bất cứ ai muốn học. Bởi ông biết rằng, với công việc thủ công vất vả, đem lại nguồn thu nhập vừa đủ thì nghề làm bánh tráng phơi sương truyền thống không thực sự hấp dẫn với người trẻ quê mình. “Tôi chỉ mong, nếu có thể tổ chức được lớp truyền nghề, tôi sẵn sàng đến dạy, hoàn toàn miễn phí, chỉ mong nghề bánh tráng phơi sương Trảng Bàng không mai một” - ông Hùng nói.

Người “nối hồn” nghề

Như một lẽ đương nhiên, theo quy luật của thị trường và nhu cầu xã hội, người theo nghề làm bánh tráng phơi sương truyền thống không nhiều như trước nữa. Thay vào đó, nhiều người trẻ bắt đầu ứng dụng công nghệ vào quá trình sản xuất và bằng sự sáng tạo của mình, họ tạo nên nhiều dòng bánh tráng khác nhau, đáp ứng thị hiếu của khách hàng.

Bánh tráng Trảng Bàng ngày nay không chỉ là bánh tráng phơi sương truyền thống ăn cùng thịt luộc, rau sống mà còn có vô số loại bánh tráng khác ra đời nhờ vào sự kết hợp tinh tế giữa bánh tráng và gia vị, đặc biệt là muối ớt, một loại đặc sản khác của Tây Ninh. Để rồi giờ đây, khi về thăm xứ Trảng, du khách không chỉ được thưởng thức món đặc sản trứ danh mà còn được trải nghiệm thêm nhiều loại bánh tráng khác, đa dạng về chủng loại và hương vị.

Hầu hết sản phẩm bánh tráng tại cửa hàng đều do anh Võ Minh Công và chị Lương Thị Mến (bạn anh) sáng tạo nên từ việc kết hợp bánh tráng và các loại gia vị khác nhau

Cũng là người lớn lên từ xứ Trảng, từ nhỏ đã được thấy người thân, hàng xóm sống cùng nghề tráng bánh, anh Võ Minh Công (ngụ khu phố An Khương, phường An Tịnh, trước đây thuộc thị xã Trảng Bàng) nuôi dưỡng ước mơ đưa món bánh quê hương lan tỏa đến nhiều nơi. Nhìn những người thợ tráng bánh nhiều năm phải chắt lưỡi bỏ nghề, anh Công biết, muốn giữ được nghề làm bánh tráng thì trước hết phải kết nối được khách hàng và người làm bánh tráng tại địa phương. Nghĩ là làm, anh cùng bạn của mình - chị Lương Thị Mến - bắt đầu công việc kinh doanh món đặc sản quê nhà. Nắm bắt thị hiếu người dùng, anh Công và chị Mến sáng tạo ra nhiều loại bánh tráng khác nhau: bánh tráng tắc, bánh tráng me, bánh tráng bơ, bánh tráng phô mai,... Từ đó, thương hiệu bánh tráng Cô Mến ra đời, trở thành thương hiệu được lòng thực khách gần xa, đặc biệt là khách hàng trẻ tuổi.

Bánh tráng trộn cùng gia vị tuy không phải là bánh tráng truyền thống nhưng cũng được phơi sương đúng theo kỹ thuật để bánh đạt độ dẻo, mềm và có vị ngọt của sương đêm. Để đa dạng chủng loại bánh tráng cùng gia vị như hiện tại, người làm nghề như anh Công, chị Mến không ngần ngại thức khuya, dậy sớm, công phu chuẩn bị từng nguyên liệu một đảm bảo rằng, những gia vị, món kèm cùng bánh tráng luôn chất lượng, giúp tăng hương vị của món bánh quê nhà.

Anh Công chia sẻ: “Tôi nghĩ rằng, muốn giữ được làng nghề của quê hương thì người làm nghề bánh tráng trước hết phải sống được bằng nghề. Và công việc kinh doanh một cách thiện lương từ chính đặc sản quê hương sẽ vừa giúp bè bạn gần xa biết tới quê mình, tăng giá trị cho sản phẩm, vừa tạo nguồn thu cho người làm bánh tráng tại địa phương. Người dân xứ này sáng tạo và tài năng lắm, chỉ cần nắm được sở thích, yêu cầu của thực khách, là họ có thể tạo ra nhiều dòng bánh tráng khác nhau, phong phú và ngon miệng. Chuyện đó ai cũng làm được, không chỉ riêng tôi đâu”. Với tâm huyết của mình, anh Công nỗ lực kết nối những người làm nghề bánh tráng và các hộ kinh doanh bánh tráng với định hướng đưa bánh tráng Trảng Bàng trở thành đặc sản gắn với du lịch của tỉnh nhà.

Theo anh Võ Minh Công, muốn giữ được nghề làm bánh tráng thì trước hết phải kết nối được khách hàng và người làm bánh tráng tại địa phương (Trong ảnh: Anh Công tại cửa hàng kinh doanh bánh tráng, muối ớt của gia đình)

Và những kỳ vọng, cố gắng của những người làm nghề bánh tráng Trảng Bàng đã và đang được chính quyền “chắp cánh” với Lễ hội Văn hóa - Du lịch Nghề làm Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng. Lễ hội được tổ chức định kỳ 2 năm/lần, là hoạt động ý nghĩa nhằm kết nối di sản với phát triển du lịch, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nghề làm bánh tráng phơi sương, đồng thời tôn vinh các nghệ nhân đang ngày đêm gìn giữ, truyền nối nghề truyền thống. Thông qua đó, hình ảnh quê hương và con người Tây Ninh được giới thiệu rộng rãi hơn.

Với sự chung tay, góp sức của những trái tim đầy tâm huyết và các chính sách tạo điều kiện từ địa phương thì dù có đổi thay, cái hồn bánh tráng Trảng Bàng vẫn được gìn giữ, lưu truyền qua từng thế hệ. Bằng sự cần mẫn của người đang nắm giữ “bí kíp” của nghề truyền thống và sự sáng tạo, nhiệt tình của người trẻ, nghề làm bánh tráng Trảng Bàng vẫn đang được tiếp nối, vừa giữ vị quê xưa, vừa mở ra hướng đi mới cho đặc sản Tây Ninh. Và rồi, trong từng tấm bánh dẻo mềm, người ta không chỉ nếm được vị ngọt của sương đêm mà còn cảm nhận được tình tình đất, tình người xứ Trảng./.

Mộc Châu