Khó kết tội thủy triều đỏ!

Sau khi lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) đưa ra nhận định ban đầu về nguyên nhân gây nên hiện tượng cá chết hàng loạt ở miền Trung trong hơn 3 tuần qua, ngày 28-4, GS-TSKH Lê Huy Bá, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ và Quản lý môi trường - Trường ĐH Công nghiệp TP HCM, cho biết cảm giác đầu tiên của ông là rất thất vọng. Bởi lẽ, sau thời gian dài nóng ruột chờ nghe ý kiến của một cơ quan quản lý nhà nước về môi trường nhằm tìm ra nguyên nhân vì sao cá chết thì câu trả lời lại như “không kết luận gì cả”!

Do độc chất cực mạnh?

Theo GS Lê Huy Bá, việc chờ đến 3 tuần Bộ TN-MT mới đưa ra kết luận ban đầu là quá chậm trễ. “Hành động này không thấu tình đạt lý. Trong lúc các cơ quan truyền thông, người dân đang mong chờ kết luận một cách chính xác, trung thực từng ngày thì Bộ TN-MT lại tỏ ra chậm chạp” - ông nhấn mạnh.

Theo chuyên gia này, việc đưa ra kết luận nhanh chóng đối với các nhà khoa học chân chính là điều không quá khó. Để đưa mọi chuyện ra ánh sáng, mọi khâu đều phải trung thực, từ người làm khoa học đến nhà quản lý.

Ông Bá nhận định nguyên nhân gây cá chết hàng loạt này là do độc chất cực mạnh. “Qua kinh nghiệm nghiên cứu nhiều năm và suy xét nhiều vụ ngộ độc của thế giới cũng như Việt Nam, tôi suy đoán cá chết do độc chất, nghiêng về phía độc tố kim loại. Kết luận về thủy triều đỏ thì tôi không tin!” - ông bày tỏ.

Đoàn viên thanh niên tỉnh Quảng Bình tích cực chôn lấp cá chết để bảo đảm vệ sinh môi trường Ảnh: HOÀNG PHÚC

Về việc Bộ TN-MT cho rằng có thể “do các độc tố hóa học thải ra từ hoạt động của con người”, theo GS Lê Huy Bá, về góc độ khoa học, nếu đổ lỗi cho các hoạt động sinh hoạt của dân chúng, cho sản xuất thủ công hay các nhà máy nhỏ gây nhiễm độc cấp tính cao như thế là hoàn toàn vô lý. “Chỉ với lượng xả cực lớn, nồng độ cực cao thì mới gây ra mức độ độc hại như thế. Mặt khác, cá chết chủ yếu ở tầng sâu nên những suy luận của tôi là có căn cứ” - ông lý giải.

Về kết luận của cơ quan chức năng tại tỉnh Thừa Thiên - Huế cho thấy nồng độ crôm từ nước biển ở vùng cá chết cao gấp nhiều lần mức cho phép, GS Lê Huy Bá nhận định crôm có trong thành phần những chất súc rửa, bảo quản, chống ăn mòn… Bản thân crôm nguyên chất không độc mà độc hại xuất hiện ở crôm tự hoại thứ 6, tức là chuyển từ crôm hóa trị 3 sang hóa trị 6 - chất có độc tính vô cùng cao, chỉ cần một lượng rất nhỏ đã đủ tiêu diệt một lượng lớn bất cứ loài vật nào xung quanh và những hiện tượng này đã xảy ra trên thế giới.

Cũng theo ông Bá, thủy triều đỏ có thể khiến cá chết nhưng phải có 2 điều kiện gây ra. Hai điều kiện này lại đều không thể tồn tại ở vùng biển Hà Tĩnh nói riêng và Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế nói chung. Một là, muốn hình thành thủy triều đỏ thì phải có nguồn cung cấp dinh dưỡng thật lớn, nhiều, chủ yếu là chất hữu cơ giàu ni-tơ và phốt-pho chủ yếu ở cửa sông. Hai là, biển phải ít sóng gió, không có dòng hải lưu, trong khi vùng biển ở các tỉnh này có dòng hải lưu Bắc - Nam chảy qua.

Mặt khác, nếu là hiện tượng thủy triều đỏ thì màu nước biển sẽ thay đổi. Màu chủ đạo ban đầu là đỏ, sau đó chuyển sang nâu, có khi xanh đen và chìm dần xuống. Lớp tảo rất dày, có khi lên tới 1 dm, có thể dùng tay vớt được. Trong khi đó, nước biển ở Hà Tĩnh không hề có những dấu hiệu này mà vẫn trong xanh. Hiện tượng thủy triều đỏ dù có độc, có gây chết cá nhưng ở tầng trên, có thể xuất hiện ở Việt Nam từ cuối tháng 7 đến tháng 11 và đã xảy ra vài lần ở vùng biển Ninh Thuận, Bình Thuận.

“Nếu kết luận cá chết ở Bắc Trung Bộ vừa qua là do thủy triều đỏ thì thật mơ hồ và có thể làm bôi bác uy tín của người Việt Nam” - ông Lê Huy Bá quả quyết.

Nghi vấn chất thải công nghiệp

Cũng như vậy, TS Nguyễn Tác An - Phó Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật biển Việt Nam, nguyên Viện trưởng Viện Hải Dương học - nói: “Tôi rất bất ngờ khi Bộ TN-MT cho rằng một trong 2 nguyên nhân cá chết hàng loạt là do thủy triều đỏ”.

Theo TS An, thủy triều đỏ dù là nguyên nhân gây chết cá tôm, sinh vật nhưng đó là hậu quả của một quá trình. Khi nước thừa dinh dưỡng thì các loài tảo phát triển mạnh, bùng nổ, nở hoa, làm thay đổi màu sắc, môi trường nước thành màu đỏ, vàng, xanh… Tuy vậy, bất kỳ loài tảo gì thì người dân cũng dễ dàng phát hiện được ngay với những khác biệt về màu sắc, mùi và hiện tượng đi kèm, sau đó mới xảy ra cá chết hàng loạt chứ không đợi 10-20 ngày sau khi cá chết mới phát hiện.

Ông An cho biết ở Việt Nam, hiện tượng này không mới nhưng được ghi nhận xảy ra với quy mô nhỏ, cục bộ, trong thời gian không dài và hầu như không gây ra hậu quả kinh tế lớn.

“Nếu tạm chấp nhận do hiện tượng thủy triều đỏ, vấn đề đặt ra là ở một vùng dân cư không đông đúc, không phải đô thị hóa thì ở đâu thải ra những chất có khả năng làm dinh dưỡng hóa nguồn nước? Ai thải? Thải cái gì? Có thể cho rằng từ ngoài khơi, dòng chảy đưa đến nhưng hiện tượng này không giấu giếm được. Từ tàu bè trên biển? Vậy hệ thống quan trắc, ảnh viễn thám đâu?” - ông An đặt vấn đề.

“Hà Tĩnh là địa phương nghèo, dân không đông, với kinh tế nông nghiệp thì làm sao tạo ra chất thải độc hại được. Chất thải đó chỉ tập trung vào hệ thống công nghiệp. Chúng ta nhìn nhận có nguồn ô nhiễm tự nhiên nào đó thì quả không hợp lý. Hiện tượng thủy triều đỏ chỉ diễn ra nhất thời, còn chất thải công nghiệp thì xả thải quanh năm và nguy hiểm nhất” - ông An phân tích./.

Lê Thoa - Kỳ Nam/nld.cm.vn