Năm Ất Tỵ - Dược sĩ nói chuyện về rắn

Trò chơi dân gian tuổi thơ trẻ em Việt có câu hát đồng dao “Rồng rắn lên mây, có cây lúc lắc, có nhà hiển linh, hỏi thăm thầy thuốc có nhà hay không?” Vậy có sự liên hệ nào giữa con rắn - thầy thuốc và sức khỏe mọi người và tại sao biểu tượng ngành Y là con rắn quấn quanh cây gậy và biểu tượng ngành Dược là con rắn quấn quanh ly thuốc?

Theo truyền thuyết Hy Lạp, ở xứ Thessalie có vị vua Asklepios Esculape anh minh đồng thời là một thầy thuốc giỏi. Một ngày nọ, Esculape đang đi trên đường thì gặp một con rắn, ông đưa cây gậy để gạt con rắn nhưng nó lại bám lấy rồi bò lên quấn quanh cây gậy, Esculape đã cầm cây gậy đập xuống đất để giết chết rắn, chợt một con rắn khác miệng ngậm thảo dược bò tới cứu.

Từ đó, Esculape để tâm tìm kiếm các loại cây cỏ trong núi để chữa bệnh cho con người. Esculape được tôn thờ như một vị thần linh của y học Hy Lạp. Chữ Esculape về sau đã trở thành danh từ chung để chỉ những người hành nghề y dược.

Dựa vào truyền thuyết trên, ngành Y đã dùng biểu tượng con rắn quấn quanh cây gậy phép của Esculape. Con rắn tượng trưng cho sự khôn ngoan, khả năng chữa trị bệnh và kéo dài tuổi thọ. Tổ chức Y tế Thế giới quyết định lấy hình ảnh con rắn quấn quanh cây gậy là hình ảnh đại diện trong y học.

Rất gần với ngành Y là ngành Dược, hình ảnh con rắn quấn quanh cái ly (chén thuốc) chính là biểu tượng của ngành dược. Điểm đặc trưng của rắn là loài vật sinh sản rất tốt, khi già sẽ lột da và bắt đầu sự sống mới như một vòng tuần hoàn. Hình ảnh con rắn mang ý nghĩa của sự bền bỉ, sức sống mãnh liệt, khôn ngoan và sự sinh sản.

Tương truyền, trong cái ly miệng rộng đó chứa đựng những chất chiết xuất từ các thảo dược quý có khả năng cứu chữa được bệnh tật. Ở TP.HCM, khoa dược Trường Đại học Y Dược có biểu tượng này trong sân trường để hàng năm ngày 23 tháng Chạp đưa ông táo về trời chính là ngày truyền thống khoa dược, sinh viên dược nhiều thế hệ về đây chụp ảnh bên biểu tượng rắn quấn quanh ly thuốc cùng nhắc nhở nhau về trách nhiệm chăm sóc sức khỏe mọi người của người dược sĩ.

Việt Nam có khoảng 200 loài rắn thuộc 8 họ. Rắn có nọc rất độc, khi cắn có thể gây tử vong nhưng với sự phát triển của khoa học, các nhà bác học đã nghiên cứu phát minh chế tạo ra thuốc trị bệnh phong, trị ung thư trong tây y.

Y học cổ truyền Việt Nam có nhiều vị thuốc quý từ rắn như mật rắn trị chứng phong nhiệt đau lan tỏa; thịt rắn có vị mặn ngọt, tính ôn, do giàu chất đạm nên là nguồn cung cấp các acid amin, chất dinh dưỡng thiết yếu cho cơ thể, làm bền vững dây chằng, tăng cường hoạt dịch cho khớp và tái tạo sụn khớp; da rắn trị bệnh hủi và viêm tai giữa ở trẻ em; mỡ rắn làm thuốc bôi ngoài da trị bỏng, trốc đầu, trị sẹo; xương rắn trị phong thấp; đặc biệt rắn ngâm rượu là vị thuốc bổ quý trong đông y có tác dụng bảo vệ tim mạch và tăng cường sức khỏe sinh lý .

Miền Tây Nam Bộ có Trại rắn Đồng Tâm nằm ở tỉnh Tiền Giang. Những năm 1970, cố Đại tá Trần Văn Dược (dân địa phương yêu mến gọi là thầy Tư Dược) đã cùng các đồng chí khai sơn phá thạch nơi này. Cho đến những năm 1988, dược sĩ khóa 85 Đại học Y Dược chúng tôi đi thực tập ở đây được học hỏi nhiều điều bổ ích.

Những năm 1990, TS Bác sĩ Trịnh Xuân Kiếm – Trưởng khoa Huyết học Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM) thực hiện đề tài huyết thanh kháng nọc rắn thành công tại Trại rắn Đồng Tâm. Hiện nay nơi này trở thành điểm du lịch lý tưởng với thiên nhiên hoang dã, muông thú quý hiếm được thuần phục và bảo tồn. Đặc sản nơi này có các sản phẩm bảo vệ sức khỏe như mật rắn, kem bôi da nọc rắn, kem dưỡng da, cao trăn hoặc cao rắn toàn tính, bột rắn lục và các loại rượu rắn rất bổ và quý.

Trong kho tàng văn học Việt Nam có bài thơ rất hay về rắn của Lê Quý Đôn giảng về đạo học nhưng lại như một bài về động vật học có nhắc đầy đủ tên các loài rắn hổ lửa, mai gầm, hổ mang.

“Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,

Rắn đầu biếng học, chẳng ai tha

Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,

Nay thét mai gầm rát cổ cha.

Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,

Lằn lưng cam chịu vết roi tra.

Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học.

Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia”.

Rắn là loài hoang dã nhưng qua nhiều năm thuần hóa đã trở nên gần gũi với con người. Loài động vật này sinh ra để cân bằng môi trường sinh thái, diệt những loài động vật gây hại mùa màng cùng với sự phát triển của xã hội đặc biệt là y học, rắn trở nên quý giá vô cùng trong khoa học chăm sóc sức khỏe./.

DSCKII Lý Thị Nhất Định