Nhà tù Sơn La - Trường học cách mạng

Mỗi năm, có hàng trăm ngàn lượt khách đến tham quan, nghiên cứu, học tập tại Di tích lịch sử Nhà tù Sơn La
Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La - Lò Minh Hùng, Sơn La là tỉnh miền núi ở phía Tây Bắc của Việt Nam có diện tích 14.200.000km2, 12 dân tộc anh em sinh sống, trong đó, dân tộc Thái chiếm đến 55%, tiếp đến là dân tộc Kinh, Mông,... Sơn La có nhiều lễ hội đặc sắc và di tích lịch sử (DTLS). Hiện tỉnh còn lưu giữ hơn 100 DTLS văn hóa và di chỉ khảo cổ. Đặc biệt là cụm di tích nhà tù Sơn La, di tích cách mạng được xếp hạng quốc gia đợt đầu tiên năm 1962, nằm trên đỉnh đồi Khau Cả. Bảo tàng Sơn La nằm trong khuôn viên DTLS Bảo tàng và Nhà tù Sơn La được thực dân Pháp xây dựng năm 1908. Bảo tàng là nơi lưu giữ những nét văn hóa đặc sắc của 12 dân tộc anh em sống ở Sơn La với hàng ngàn di vật từ thời tiền sử, sơ sử, được tìm thấy ở địa phương. Đặc biệt, tại đây còn lưu giữ được bộ sưu tập sách chữ của người Thái, người Dao với gần 1.000 cuốn thuộc các thể loại như sử thi, trường ca, truyện thơ dân gian. 

Những bức tường nhà ngục đổ nát là minh chứng cho tội ác dã man của kẻ thù

Trong chuyến công tác tại tỉnh Sơn La, chúng tôi có dịp đến thăm nhà tù Sơn La do thực dân Pháp xây dựng với diện tích ban đầu là 500m2. Theo lời của chị Dương - hướng dẫn viên tại đây, thời thực dân Pháp, nhà tù được xây dựng khá kiên cố: Tường được xây dựng bằng đá lẫn gạch, mái lợp tôn, không có trần, giường nằm cho tù nhân cũng được xây bằng đá, mặt láng ximăng, mép ngoài được gắn hệ thống cùm chân dọc theo chiều dài của sàn. Trong mỗi phòng giam đều có hố xí nổi được xây cao hơn sàn nằm, không có nắp đậy, không có nước dội, không được vệ sinh thường xuyên. Với lối thiết kế như vậy, mùa hè, những đợt gió Lào của vùng Tây Bắc gây nên cái nóng như thiêu như đốt, những đợt sương muối tạo ra cái lạnh giá, rét thấu xương thịt vào mùa đông cộng với môi trường ô nhiễm ở mỗi phòng giam đã làm bệnh tật phát sinh và lây lan rất nhanh chóng trong tù nhân. 

Nhà tù Sơn La trở thành một trường học cách mạng cho các chiến sĩ

Qua 3 lần xây dựng và mở rộng, nhà tù Sơn La hiện có tổng diện tích 2.170m2. Thời ấy, thực dân Pháp đã biến nơi đây thành "địa ngục trần gian" để giam cầm, đày ải những người cộng sản. Bằng chế độ nhà tù cực kỳ hà khắc và những thủ đoạn tra tấn vô cùng hiểm ác, kẻ thù tưởng sẽ tiêu diệt được tinh thần và thể xác của những chiến sĩ cách mạng nhưng chính tại nơi đây đã trở thành một trường học cách mạng, rèn luyện ý chí và bổ sung cho Đảng, cách mạng những chiến sĩ, đảng viên cộng sản trung kiên, nổi bật nhất là đồng chí Tô Hiệu.

Trải qua 2 lần tàn phá bằng bom của giặc, di tích xưa giờ đã xiêu vẹo, hầu như chỉ còn là một bãi gạch hoang tàn, những bức tường nhà ngục đổ nát là minh chứng cho tội ác dã man của kẻ thù. Còn lại nguyên vẹn là cây đào Tô Hiệu, biểu tượng gắn với tên tuổi người Bí thư Chi bộ kiên trung của nhà tù vẫn trổ hoa rực rỡ khi mùa xuân về… Sau ngày hòa bình, thống nhất đất nước cho đến năm 1980, Bảo tàng tỉnh Sơn La bắt đầu tiến hành phục chế nhà tù; xây dựng lại một số đoạn tường rào bao quanh, phục chế 2 tháp canh, nhà bếp, trại giam lớn, gia cố lại hầm ngầm, xà lim ngầm, xây dựng các bức tường của các phòng giam theo dấu vết của các nền móng cũ,…

Trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh Sơn La, Chủ tịch UBND tỉnh Long An - Trần Văn Cần khẳng định, với sự lãnh đạo tài tình của Đảng, tinh thần yêu nước nồng nàn, sẵn sàng hy sinh vì độc lập dân tộc, tình đoàn kết keo sơn giữa các dân tộc,... đã để lại cho hậu thế hôm nay một đất nước thanh bình. Tất cả như nhắc nhở các thế hệ tiếp nối hãy sống, học tập và làm việc sao cho xứng đáng với những gì mà các thế hệ cha ông đã dày công gây dựng./.

Huỳnh Phong