Đi tìm loài cua nước nước ngọt Tayninhon nuibaden

Loài cua nước ngọt Tayninhon nuibaden (Ảnh: Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga)

Tayninhon nuibaden

Các nhà khoa học thuộc Chi nhánh phía Nam - Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, phối hợp Viện Sinh học và Viện Khoa học sự sống (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) vừa công bố trên Tạp chí quốc tế Zootaxa công trình nghiên cứu về giống và loài cua nước ngọt hoàn toàn mới vừa được tìm thấy trên núi Bà Đen, tỉnh Tây Ninh.

Theo đó, loài cua này được tìm thấy ở độ cao khoảng 400 mét trên núi Bà Đen. Chúng sống trong các khe nứt và khe đá nơi có dòng nước chảy chậm. Khác biệt với nhiều loài cua khác, loài cua này không có thói quen đào hang, không sống trên cây và hoạt động cả ngày lẫn đêm. Môi trường sống của chúng là những khối đá granite lớn, xếp chồng lên nhau, với thảm thực vật chủ yếu là dây leo và các loài cây bám đá.

Theo mô tả khoa học, loài cua vừa phát hiện này có một số đặc điểm nhận dạng nổi bật: Mai cua gần vuông, bề mặt phẳng với nhiều nếp nhăn và gân nổi rõ ở vùng mang. Góc ổ mắt ngoài có hình tam giác, mép trán rộng và hơi lõm, với rãnh hình chữ H rõ nét. Chân bò phát triển cân đối, trong đó cặp chân thứ ba dài nhất, cặp chân thứ nhất ngắn nhất.

Loài cua nước ngọt Tayninhon nuibaden (Ảnh: Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga)

Tên giống cua mới này được đặt theo tỉnh Tây Ninh là Tayninhon, tên loài lấy từ địa danh núi Bà Đen - nơi loài cua được tìm thấy là nuibaden. Việc đặt tên này nhằm khẳng định sự gắn kết giữa sinh vật với vùng đất đặc hữu, góp phần quảng bá hình ảnh của Tây Ninh như một địa danh có đa dạng sinh học cao, đồng thời nhấn mạnh chủ quyền với các vùng đất của Việt Nam.

Theo Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, việc phát hiện Tayninhon nuibaden có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt, trong đó, bổ sung một mắt xích mới vào hệ thống phân loại cua nước ngọt toàn cầu, khẳng định tiềm năng đa dạng sinh học to lớn của Việt Nam và đặc biệt là Tây Ninh.

Phát hiện loài của núi trong ruộng rau ở thung lũng Ma Thiên Lãnh

Cũng theo Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, về du lịch và thương hiệu, núi Bà Đen có một số loài đặc hữu như ốc núi Bà Đen, thằn lằn núi Bà Đen, tắc kè núi Bà Đen. Việc phát hiện thêm loài đặc hữu ở núi Bà Đen chứng minh đây là “kho sinh học” vô giá, cần được bảo tồn và phát huy thế mạnh thông qua hoạt động du lịch sinh thái.

Cần bảo vệ loài cua độc nhất vô nhị

Cua cái đang trên đường đi tìm thức ăn

Điều đáng mừng là hiện nay, loài cua này không chỉ sinh sống ở độ cao khoảng 400 mét trên núi Bà Đen như các nhà khoa học công bố, chúng tôi còn phát hiện chúng có mặt trong ruộng rau thơm dưới thung lũng Ma Thiên Lãnh.

Quần thể núi Bà Đen gồm: Núi Bà Đen, núi Phụng và núi Heo. Thung lũng Ma Thiên Lãnh là vùng trũng - nơi tiếp giáp giữa ba núi nêu trên. Nơi đây có không khí trong lành, mát mẻ và dòng suối quanh năm không ngừng chảy. Tận dụng điều kiện thiên thiên ưu đãi, một số người dân địa phương trồng cây ăn trái, một số loại rau như cần tây, diếp cá,…

Cua đực có kích cỡ to hơn khá nhiều so với cua cái

Để trồng rau ở đây, nông dân dọn đất thành những khoảnh ruộng nhỏ từ cao xuống thấp như ruộng bậc thang. Trong những khoảnh ruộng đó, họ trồng rau và đặt một số ống nhựa dẫn nước từ dòng suối vào ngập ruộng.

Quan sát kỹ trong dòng nước chảy trên ruộng rau, chúng tôi thấy vài chú Tayninhon nuibaden mon men đi tìm thức ăn. Thỉnh thoảng chúng ẩn mình dưới lớp cát hoặc hóa thân vào đám rong xanh trong ruộng nước.

Theo các nhà khoa học, loài cua này không có thói quen đào hang

Thử bắt vài chú cua lên xem, ngoài những đặc điểm như các nhà khoa học miêu tả, những chú Tayninhon nuibaden này cũng dễ phân biệt giới tính, dựa trên phần yếm dưới bụng. Cua đực có kích cỡ to hơn khá rõ so với cua cái. Một số cua đực trưởng thành có một chiếc càng to hơn chiếc còn lại; trong khi đó, đôi càng của cua cái có kích cỡ gần như bằng nhau.

Khi tạm nhốt chúng trong một chiếc ly nhựa, lập tức xảy ra hỗn chiến

Khi cầm trong tay, dễ dàng cảm nhận loài cua này có kích cỡ khoảng phân nửa loài cua đồng. Tayninhon nuibaden cũng khá hung dữ, khi bị bắt, chúng chống trả quyết liệt bằng cách dùng càng kẹp thật chặt vào tay người bắt. Khi tạm nhốt chúng trong một chiếc ly nhựa, lập tức xảy ra hỗn chiến. Khi thả ra môi trường cũ, những chú cua nhanh chóng hòa vào dòng nước, ẩn thân xuống lớp cát, rất khó nhìn thấy.

Dựa trên tiêu chuẩn IUCN (2024), nhóm nghiên cứu đề xuất xếp Tayninhon nuibaden vào mức: Sẽ nguy cấp (Vulnerable – VU). Điều này có nghĩa quần thể loài đang có nguy cơ suy giảm nếu không có biện pháp bảo vệ.

Cua đực trưởng thành có một chiếc càng to hơn chiếc còn lại

Các nhà khoa học khuyến nghị cần sớm triển khai chương trình giám sát, nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học của loài cua này. Đồng thời, việc tích hợp bảo tồn vào chiến lược phát triển du lịch bền vững của địa phương là vô cùng cần thiết để bảo vệ loài cua độc nhất vô nhị này./.

Đại Dương