Chuyện về hoàng tử nhà Nguyễn

Phiên chợ Gia Lạc năm 2012 tại TP.Hồ Chí Minh

Vị hoàng tử thích kinh doanh…

Năm Gia Long thứ 16 (1817), hoàng tử Nguyễn Phúc Bính được vua Gia Long phong làm Định Viễn Công. Cũng trong năm đó, ông lập phủ đệ tại thôn Tây Thượng, xã Phú Thượng, huyện Phú Vang của kinh đô Huế (nay thuộc phường Mỹ Thượng, TP.Huế).

Đi ngược lại với tư tưởng “trọng nông ức thương” thời bấy giờ, Định Viễn Công đặc biệt thích kinh doanh. Huế là kinh đô của nhà Nguyễn nên sản vật khắp nơi phải cung ứng đầy đủ cho vùng đất này. Hàng hóa ở khu vực gần với phủ Định Viễn Công rất phong phú từ gốm sứ, vải lụa, giấy bút đến dược liệu, lương thực, thực phẩm,... Từ đây, hàng hóa được vận chuyển từ thuyền lên xe ngựa để cung ứng cho kinh thành Huế.

Vì phủ Định Viễn Công đối diện bến đò chợ Dinh trên sông Hương, nơi thuyền bè buôn bán tấp nập nên Định Viễn Công đã cho dựng dãy nhà kho gần bến đò này. Ông mua hết hàng hóa của thương lái rồi bán lại kiếm lời. Thông thường, tàu thuyền phải chờ khá dài ngày vì các thương lái phải chờ bán hết hàng rồi lại đợi mua đủ hàng mới rời bến. Việc làm của Định Viễn Công khiến các thương lái bán được ngay số hàng của mình và mua về được ngay số hàng mình cần mà không cần phải đợi, tuy lãi ít hơn nhưng họ có thể mua bán với số lượng lớn, đi được nhiều chuyến trong năm. Ngoài ra, Định Viễn Công còn đích thân sang Nhật Bản tìm hiểu thị trường để xuất, nhập khẩu hàng hóa.

… và mê tuồng, mở chợ Gia Lạc

Là người yêu nghệ thuật tuồng (hát bội), Định Viễn Công không những lập đoàn hát phục vụ phủ mà còn xây dựng các rạp tuồng tại chợ Dinh và chợ Nam Phổ.

Ông lập ra phiên chợ Tết Gia Lạc nằm ngay trên đường về thôn Vỹ Dạ, nơi ngã ba làng Nam Phổ. Chợ thành lập vào Tết Nguyên đán
Bính Tuất (1826) dưới thời vua Minh Mạng. Tên Gia Lạc có nghĩa là “Tăng thêm niềm vui”. Chợ diễn ra suốt những ngày tết, ban đầu chỉ dành cho hoàng thân quốc thích và quan lại nhưng về sau mở rộng cho cả dân thường đến tham gia vui chơi.

Chợ Gia Lạc có gì thú vị? Theo tài liệu cũ, người ở vùng chợ Dinh, phố cổ Gia Hội hiện nay đi chợ Gia Lạc là để có dịp bói đò nhân dịp năm mới vì phải qua sông. Nếu khi đến bến mà đò đang neo đợi, nghĩa là sẽ được thong dong trong năm mới. Ngược lại khi đến bến mà đò sang sông, ấy là điềm báo sẽ lận đận trong năm ấy.

Và lệ thường người đi phiên chợ Gia Lạc mùng một tết luôn mua một trái cau, một ngọn trầu với mong muốn sẽ an bình trong năm mới. Trầu ở chợ Gia Lạc là trầu thơm. Cau ở chợ là cau làng Nam Phổ, nổi tiếng ngon ngọt ở xứ Huế. Cau, trầu ở đây được người Huế đặc biệt chuộng dù giá cao hơn vùng khác. Vì thế, người Huế có câu Cau Nam Phổ mỗi trái mỗi giác. Trầu chợ Dinh mỗi lá mỗi tiền (“Giác” được người Bắc gọi hào, người Nam gọi cắc, giá trị bằng 1/10 đồng bạc).

Người đi chợ Gia Lạc mới mua hàng hóa của chợ theo sở thích. Hàng hóa mua bán trong chợ khá phong phú như chén bát, ly, áo quần, trang sức, hoa tươi, rau củ quả,... Đặc biệt là các đặc sản của Huế như phấn nụ, hoa giấy, bánh canh Nam Phổ, bánh bèo, nậm, lọc, ít, ram, ướt, khoái,... Trẻ con thì mua tượng bà Trưng cưỡi voi, ông Trạng cầm quạt, tò he, kẹo cau, kẹo gừng,…

Chợ Gia Lạc còn thu hút đông đảo người đi chơi tết nhờ hàng loạt trò chơi thú vị như hò giã gạo, bài chòi, bài vụ, bầu cua, ném vòng vịt, leo cột mỡ, đu tiên, kéo co, vật võ,…

Chợ Gia Lạc thu hút đông đảo người đi chơi tết

Định Viễn Công lại phát động thi nấu bún giò heo ngay tại chợ Gia Lạc. Đầu bếp nào giành giải nhất thì nhận được 4 chữ: “thập toàn, ngũ đắc”. Thập toàn là điểm hoàn thiện hoàn mỹ của món đặc sản chốn kinh kỳ: ngon lành, thơm tho, ngọt ngào, đậm đà, tinh khiết, bổ dưỡng, bắt mắt, giỏi chọn, rành nấu, khéo bày. Ngũ đắc là 5 yếu tố: ai cũng biết được, mua được, ăn được, chế biến được, tìm được nguyên, vật liệu ngay tại địa phương mình.

Người ta đến chợ Gia Lạc không phải vì nhu cầu mua bán mà vì đây là thói quen đã có từ lâu đời. Họ lấy sự vui vẻ, lấy việc cầu may làm chính nên ai nấy đều ăn mặc chỉnh tề, sang trọng, đặc biệt là việc đi lại, nói năng trao đổi với nhau đều ý tứ, lịch thiệp.

Phiên chợ Gia Lạc được duy trì đến năm 1945, tức là gần cả trăm năm sau khi Định Viễn Công mất. Năm 2002, nghệ nhân ẩm thực xứ Huế Hồ Thị Hoàng Anh đã tái hiện chợ Gia Lạc tại khuôn viên Trường Đại học Munchen (Cộng hòa Liên bang Đức), sau đó, chợ được tái hiện trong dạ tiệc cuối năm tại Le Lieu Unique (Pháp). Vào ngày 15/02/2012, lần đầu tiên ở Việt Nam kể từ năm 1945, phiên chợ Gia Lạc Tết Huế xưa được phục dựng trên tầng thượng tòa nhà Sailing (TP.Hồ Chí Minh) cũng do nghệ nhân ẩm thực xứ Huế Hồ Thị Hoàng Anh thực hiện./.

Nguyễn Văn Toàn