Ký ức trổ bông

Lần nào về tới ngã ba Dòng, tía cũng kêu tôi gọi má. Lúc đó, ánh mắt tía dừng lại nơi chậu cúc trắng trước mũi ghe, rồi ngoái nhìn ngã ba sông cho đến khi nơi đó chỉ còn là những con sóng xa xa, xa như là vô tận. Những cây cúc tía gieo trong chậu từ hồi trước Chạp, mặc cho sóng nước chòng chành vẫn trổ bông trắng ngần lên tầng lá xanh.

Minh họa: Hữu Phương

Gia đình tôi có nhiều chuyện gắn với mùa bông. Tía má tôi khi xưa gặp nhau trong chợ bông. Rồi sau đó một năm, ngay ngày mồng một tết, lúc chợ bông vừa tan cũng là lúc tía má tôi được ông bà hai bên làm lễ cưới. Rồi năm sau, tôi ra đời ngay lúc má đang mang bầu ngồi bán ở sạp bông. Những cây bông đã theo gia đình tôi suốt những mùa thăng trầm, chúng mọc dọc dài theo những kỷ niệm buồn vui, như người bạn tri âm, tri kỷ.

Có lẽ vậy mà tía má tôi chọn lấy nghề thương hồ đi ghe hàng bông. Mỗi năm trông cậy vào một mùa bán tết. Mùa trồng bông bắt đầu vào hai tháng cuối của năm, rộn ràng dần trên mảnh đất tía má gieo hạt, gieo cả những mồ hôi, nước mắt vui buồn. Mảnh đất trước nhà, nơi tía má làm không công cho chủ; chăm sóc những luống bắp, khoai. Sau mùa thu hoạch, người ta sẽ để lại cho tía má tôi mảnh đất ấy để gieo trồng đến sau ngày tết. Khoảng thời vụ hai tháng ngắn ngủi ấy không đủ để trồng những loại cây dài ngày; vả lại, má tôi nói, đất nó đã gồng mình suốt một năm trời, tết nhất mình cũng phải để cho nó nghỉ ngơi. Bởi vậy mà tía tôi chọn việc trồng bông. Ít vốn, không hư đất mà lại thấy mát lòng trong những ngày rộ nở.

Từ mảnh đất vừa qua mùa vụ, tía tôi cần mẫn làm đất, gieo bông, tưới phân, cắt tỉa,... Qua những giọt mồ hôi, những nụ cười khi thấy bông bắt đầu ra nụ của tía, tôi thấy ở ông tấm lòng đối với đất và thành quả mà ông làm ra mặc dù rồi cũng đem những cánh bông ấy bán cho người ta, những cánh bông rồi sẽ đi về đâu, ông không biết được.

Tía chăm sóc từng luống bông một cách kỳ công, chăm chút từng cây và có vẻ như hồi hộp cho ngày nở rộ. Những ngày bông bắt đầu cho nụ, tía mừng ra mặt. Những lúc rảnh tay, ngồi trên bờ đê, tía với má thả mắt nhìn những cánh bông vừa đâm nụ. Có lẽ lúc đó, cả tía và má tôi đều đang mơ về một chân trời phía cuối những cành bông, chỗ ấy đầu tiên là cái đẹp ngợp mắt sắp về, sau đó là những cái áo mới cho bọn tôi, một cặp dưa hấu to và mấy bao gạo đủ cho cả nhà ăn đến qua mùa giáp hạt. Mùa tết năm nay sẽ là mùa no, mùa ấm để tía má yên tâm đặt hy vọng vào những đồng tiền dư dả hơn từ những ngày nhổ cỏ mướn, sạ lúa thuê sắp tới.

Rồi Chạp cũng về hơn phân nửa. Tía má bắt đầu chăm chút những khóm bông và chọn đưa vào chậu. Đó là những khóm bông to nhất và đẹp nhất. Với chúng tôi, những khóm bông ấy mang sứ mệnh quần áo mới, hy vọng mới… Với những người mua bông, sứ mệnh của bông là niềm vui, là tài tộc mới... Má nói, nghề bán bông là vậy, trao cho nhau hy vọng; người bán, người mua ai cũng vui tươi, như bông cúc trắng đẹp đẽ, tinh khôi.

Lần nào cũng vậy, cứ sau khi đưa Ông Táo về trời, tía má lại thắp một cây nhang ở bờ đê. Đó là nghĩa cử cảm tạ đất đai và những cánh bông đã đơm cho tía má tôi thành quả và niềm hy vọng. Trong khung cảnh đó, tôi không biết được tía má vui hay buồn. Ông bà chỉ mang chung một nỗi niềm khó tả. Lúc đó, tôi biết những cánh bông sẽ bắt đầu thôi rộ nở ở phía bờ sông, khi hừng đông ửng lên một màu sáng mới.

Có lần, khi tía má ôm đến cái chậu bông cuối cùng xuống ghe, tôi chạy lại ôm chân má khóc. Má dỗ dành tôi, “con ngoan, ngoan nè, ở nhà với nội, ba mươi tết má về, má mua bánh mứt, quần áo mới cho con nghen!”. Chắc má nghĩ, tâm trí tuổi thơ của tôi chỉ là muốn má ở nhà nhưng má có biết đâu, năm ấy, năm tôi mười hai tuổi ấy, tôi thấy hoang mang khi mớ bông trước nhà bị nhổ hết đem đi, chỉ còn mấy cây cúc trắng gầy guộc, lẻ loi ở bờ sông gió đông giật xuôi, giật ngược...

Trong những khóm bông tía má trồng ở bên sông, má quý nhất loài hoa cúc trắng. Má nói, đó là loài hoa trắng ngần tự nhiên, không cần ngâm phải bất cứ thứ thuốc nhuộm nào vẫn tinh khôi và đẹp đẽ. Má nghĩ rằng, người ta cũng sẽ thấy bông cúc trắng đẹp và tinh khôi nên mua về chưng nhà cho có gì đó êm đềm và nhẹ nhàng vào thời khắc bước vào năm mới nhưng má có biết đâu, người ta chọn mua thì mua cúc đỏ, cúc vàng, cúc tím,... Dù gì thì bông có màu bắt mắt cho tết tưng bừng vẫn trội hơn, chứ đâu ai chọn bông cúc trắng, như hoa cỏ quê mùa, buồn buồn và thơ dại này chi... Bởi vậy năm nào, những chậu cúc trắng của má dù to, rẻ đến cách mấy cũng đều khó mà bán hết được. Phần đó má gửi tặng lại mấy bạn hàng ngồi gần, họ cũng chối từ nên năm nào nhà tôi cũng có bông cúc trắng chưng tết. Duy nhất một năm là không, đó là năm má đi bán bông và không về nữa...

Người ta kể với tôi, “má mầy tiếc chậu bông cúc trắng nên đã theo bông, bỏ lại tía con tụi mầy lông bông”. Tôi không cãi lại, chỉ thấy cảnh khác với lời người ta kể. Tôi mường tượng khung cảnh dòng sông Dữ lúc giao thừa, thấy mấy ngọn đèn ở hai bên bờ sông sáng lấp lánh, má tôi sốt ruột nên nói với tía, hay năm nay mình về sớm cúng ông bà. Còn mấy chậu bông cúc trắng này, mình đem về cho tụi nhỏ mừng. Đó là mấy chậu cúc nở bông to và đẹp nhất, má tiếc lắm mới chọn đem đi bán nhưng má cũng luyến tiếc lắm khi phải đem nó về vì không ai thấy rằng cúc trắng mùa tết này rất đẹp. Má về với sự nhẹ nhõm trong lòng, bông đã bán xong, mớ tiền kiếm được đủ để lấp đầy những thiếu hụt năm sau. Còn lại chậu bông cúc trắng này để chưng mấy ngày tết. Má gọi điện về nhà, “Má chừa cho con và nội mấy chậu cúc to nhất, má có mua mấy ái áo mới cho hai đứa, bộ ấm trà mới cho nội. Nói nội đừng lo, chừng ba tiếng nữa tía má về tới nhà”…

Nhưng sông Dữ đâu hiền như tía má nghĩ, có lúc cũng hung, mà lần này sông lại hung ngay lúc mùa tết đến. Những con sóng lưỡi búa làm cho chiếc ghe loạng choạng khi qua ngã ba Dòng. Chiếc ghe chòng chành, chậu cúc trắng kế bên chỗ má ngồi rơi xuống sông cái “tủm”. Tiếng rơi nghe như người ta đánh rơi ước mong của mình xuống đó. Má với tay theo nhưng không kịp và con sóng hung hãn của dòng sông Dữ đã làm nên một chuỗi liên miên không kịp. Đâu chỉ có má mà cả tía tôi, ông cũng không kịp tay với lấy vợ mình trước khi chiếc ghe và người mỗi lúc mỗi xa, chia thành ba ngả...

Người ta cứu được tía tôi, tìm được chiếc ghe trôi lạc xuống đuôi cồn trong đêm nhưng mãi đến hôm sau mới tìm được má. Lúc đó, má vẫn còn cầm trong tay mấy cây bông cúc trắng trơ ra cọng, những cánh bông đẹp đẽ, tinh khôi chở những ước mơ đã rơi mất ở dọc đường của má.

Tía hay rầy, “chuyện cũ rồi, con đau làm chi, má con buồn”. Tôi biết, ông an ủi tôi đó thôi, chứ lòng ông cũng trống vắng và trơ trọi như cánh đồng bông cúc mỗi lúc cuối Chạp, chơ vơ. Tôi nói với tía, hay mình bán chiếc ghe đi, chiếc ghe này có “huông”. Tía ngồi trên bờ đê nhìn mớ đất cũ sắp vào mùa xới, ông im lặng đến mức nghe cả tiếng gió đi trên sông. Tôi lại nói tiếp, “Tía, năm nay tía cũng yếu hơn rồi. Hay là mình đừng đi bán nữa, ở nhà với tụi con cho tết ấm cúng nha tía”. Lúc này thì tía có vẻ giận, ông im lìm không nói, rồi lủi thủi đi về phía dòng sông. Tôi nghe mắt mình hơi xót, hình như tấm lưng tía còng đi một phần vì cõng nhiều nỗi niềm ký ức...

Đó là những ngày tôi ý thức rõ sức khỏe tía bắt đầu có những dấu hiệu yếu dần. Gần nhất là lần tía bị choáng khi đang cuốc đất, rồi té quỵ trên đê. Tôi thuyết phục tía bán chiếc ghe, bỏ nghề hàng bông, trôi nổi những ngày đông nhưng tía cương quyết không chịu, ông nói đời ông mỗi năm chỉ mong có mấy ngày chờ tết, bắt tía không đi bán nữa thì ông chết sướng hơn. “Nhưng tía ơi, nhà mình đâu còn nghèo khó nữa, con đã đi làm, thằng Út có nghề sửa xe đủ lo cho mình. Tía đâu cần phải chật vật mưu sinh”. Tôi muốn tía ở nhà dưỡng già và mạnh khỏe để tết nhất ấm cúng, má thấy cảnh vậy cũng yên lòng nhưng tía không chịu, tía bắt đầu xuống nước như năn nỉ chúng tôi cho ông được tiếp tục trồng và bán bông: “Tía nhớ sông, nhớ hàng bông, nhớ chợ”. Lúc đó lòng tôi đau như thắt, cảnh tía nài nỉ, van xin con thì còn gì đau bằng. Tôi nói với thằng Út, năm này nữa thôi, năm sau nhất định không để tía đi nữa. Thằng Út cũng đồng tình, Út bỏ sửa xe những ngày cuối Chạp để đi theo tía...

Những ngày như vậy, tía mừng lắm. Ông trồng cả cánh đồng bông thọ, bông cúc, bông huệ,... Và vẫn không quên vun trồng một hàng bông cúc trắng ở phía bờ sông. Tía chọn bốn chậu cúc trắng to mang lên phố bán, nhưng y như mọi lần, không ai mua bông cúc trắng, tía lại ì ạch mang bốn chậu về. Những cái bông cúc trắng thơ ngây từ xứ quê mùa, được tưới niềm hy vọng “đó là loại hoa đẹp nhất”, lên phố đứng xem dòng người qua lại buông những câu chữ khen chê rồi lại về quê khi đời của cúc trắng sắp bước vào mùa tàn.

Tía đứng ở bến chợ hàng bông thị xã, gọi điện cho tôi:

- Bữa nay tía bán đến tám giờ tối rồi thôi. Con tranh thủ ra đi ghe về chung, khỏi đi xe đò chi cho tốn tiền.

Tôi “dạ” và nghe bên kia tiếng tía sao quá đỗi thân quen, như chất giọng của tía những năm tôi mới vào học trên thị xã, cũng nhắn con, ra bến chợ đi về ghe với tía. Hình ảnh giọt mồ hôi ướt áo, cái cà mên cơm vẫn còn y nguyên vì lo bán suốt ngày ba mươi tết làm tôi giật mình. Hình như nỗi nhớ thì chưa bao giờ vơi được... Chiếc ghe năm xưa là cả một không gian tuổi thơ tôi, giờ đây có phần hơi chật. Tôi nằm bên tía, ngó lên nóc mái che, như thấy gương mặt tôi và thằng Út những năm theo tía lên chợ bán bông, đến gần giao thừa vẫn còn chạy lông nhông đợi tía bán xong, réo gọi “về nhanh đi, bận áo mới nè”.

Tía ngó ra ngoài cửa, trời tối đen như mực, rồi lại quay vào. “Tới chợ Mương Tịnh rồi đó, chỗ này năm xưa tía với má mày gặp nhau. Năm đó, má của tụi con đi bán xoài, tía đi bán bông. Má con mê bông cúc trắng nên về với tía…”, rồi tía cười khà khà, “nhắc nhớ chuyện xưa sao mà mắc cỡ quá”. Đoạn hồi lâu, tía ngó ra sông rồi lại nói, “tới chợ Bà Vệ rồi đó, hồi đó má đau bụng đẻ thằng Hai ngay bữa ba mươi tết, đang lúc bán bông. Tía để mớ bông lại đó, đưa má đi đẻ. Đến sáng bữa sau trở lại, có người mua, gửi tiền lại cho người này người kia, có người lấy bông không biết đâu mà hỏi. Nhưng mấy chậu bông cúc trắng không ai lấy, má con nghe vậy thôi cũng nửa vui, nửa buồn; bả mê bông cúc trắng lắm!”... Vừa dứt lời câu chuyện, tía ngó ra sông, “này là tới ngã ba Dòng, con kêu má về ăn tết đi con”. Tôi lật đật ngồi dậy, mắt hơi xốn xốn, tôi nói nhỏ, “má ơi, con nè má, má về nhà ăn tết, má ơi”. Tía nói vói theo “tui chừa mấy chậu bông cúc trắng, đẹp dữ lắm bà ơi...”.

Ngã ba sông Dữ lúc nào mà không có sóng, sóng làm chiếc ghe chòng chành. Tía nói, “sóng chỗ này dữ lắm, sông mà, phải có sóng chứ nhưng mình phải sống với nó, đừng để sóng nó làm lòng mình chòng chành, rơi ngã, chìm nghỉm theo…”. Tôi ngó mấy bông cúc trắng, trong chập choạng ánh đèn cà na ở trên cây bẹo, dòng sông vẫn không ngớt sóng; bông cúc trắng vươn thân thẳng, bông ngẩng cao những cánh trắng tinh khôi. Hình như tôi thấy má đang cười với tía con tôi, tôi thấy những ký ức tuổi thơ đang ùa về, những tiếng nói cười đẹp và lung linh như những cánh bông cúc trắng...

Ôi, những cánh bông không kiêu sa chở được cho ta ký ức và những nỗi niềm...

Lê Quang Trạng