Các bài thuốc quý từ rắn

Ngoài việc nuôi rắn lấy nọc để sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn sử dụng trong khu lâm sàng điều trị bệnh nhân bị rắn cắn, Trại rắn Đồng Tâm có Trung tâm Nghiên cứu, Ứng dụng và Sản xuất thuốc từ dược liệu.

Trong Tây y chỉ sử dụng nọc rắn, đề tài khoa học huyết thanh kháng nọc rắn năm 1991 của Tiến sĩ, Bác sĩ Trịnh Xuân Kiếm – Trưởng khoa Huyết học Bệnh viện Chợ Rẫy TP.HCM thực hiện thành công đã cứu sống nhiều bệnh nhân bị rắn cắn.

Từ nọc rắn, đề tài của các nước châu Âu còn sản xuất ra thuốc tiêm giảm đau trong bệnh phong, ung thư.

Theo y học cổ truyền, rắn dùng làm thuốc thường là những loài rắn độc như Hổ mang Naja naja, Cạp nong Bungarus fasciatus (Bungarus- anneté) hay Cạp nia Bungarus candidus.

Bộ phận dùng của rắn là thịt, da, mật, nọc, xác và xương rắn, mỗi bộ phận đều đem lại cho sức khỏe con người những lợi ích như sau:

- Thịt rắn (xà nhục): Theo Đông y, thịt rắn có vị mặn ngọt, tính ôn chứa protid, mỡ, saponozit có tác dụng bổ dưỡng, trừ phong thấp, đau nhức xương khớp, tê mỏi, gai cột sống, thoái hóa khớp, trị chứng ngứa ngoài da, nhất là ngứa kinh niên như bệnh chàm (eczema). Thịt rắn chứa nhiều vitamin A, D, B1, B2, B6, B9 và các khoáng chất như kali, calci, sắt, kẽm,…

Do giàu chất đạm nên thịt rắn là nguồn cung cấp cho cơ thể các acid amin, chất dinh dưỡng thiết yếu có công dụng làm bền vững dây chằng, tăng cường hoạt dịch cho khớp và tái tạo sụn khớp, đồng thời được dùng làm thuốc trị đau dây thần kinh, tê liệt, co giật, kinh phong.

Rắn đem lột da lấy thịt làm khô. Khô rắn phơi khô dưới nắng giòn chừng 2, 3 ngày, dưới nhiệt lượng đều của ánh nắng, từng thớ khô kết lại thành khối, cầm dẻo tay, thành phẩm đạt yêu cầu khi có màu hồng tự nhiên. Khô rắn là thuốc bổ trị đau nhức khớp xương, bán thân bất toại.

- Mật rắn (xà đởm) có vị cay, ngọt, tính hàn. Thành phần chứa Cholesterin, các Axít palmitic, Stearie, Taurin,…là vị thuốc quý có công dụng trị ho, đau lưng, chống viêm, đau đầu kinh niên và trị chứng phong nhiệt đau lan tỏa.

- Nọc rắn (xà độc) chiết ra hoạt chất Ophiotoxin và Cobratoxin có công dụng giảm đau mạnh với cơ chế là nọc độc gây ra sự tạo thành Lyzoxitin ester- glyxero alpha panmito phosphoric diệt tế bào ung thư, hàm lượng kẽm cao trong nọc rắn và Alcaloit làm hoại tử những tế bào u ác tính.

Kem bôi da nọc rắn trong thành phần có Methyl salisilat và nọc rắn hổ mang điều trị triệu chứng đau mỏi khớp gối, khớp cổ tay, cổ chân, khuỷu tay, đau dây thần kinh tọa, đau lưng đơn thuần, hội chứng cổ vai gáy hoặc nhức mỏi tại chỗ do vận động quá độ.

- Xác rắn lột (xà thoát) có tính bình, vị ngọt mặn, hơi tanh, có công dụng sát trùng, chống viêm, trị lở ghẻ, đau họng.

- Da rắn (xà thoái) trị bệnh hủi và viêm tai giữa ở trẻ em. Mỡ rắn là chất béo của rắn được chiết từ nội tạng hoặc da rắn dùng làm thuốc bôi ngoài da trị bỏng, trốc đầu và trị sẹo.

- Xương rắn (xà cốt) trị phong thấp, đặc biệt rắn ngâm rượu là vị thuốc bổ quý trong y học cổ truyền có tác dụng bảo vệ tim mạch và tăng cường sức khỏe sinh lý.

Trăn thường không có nọc độc và có kích thước to hơn rắn. Cao trăn hoặc cao rắn toàn tính có công dụng bổ thận tráng dương, sát trùng chữa ghẻ, hủi. Ngoài ra còn tăng cường chức năng tuyến giáp và sản xuất hồng cầu, chữa đau nhức xương, bệnh thấp khớp, dùng cho người bị thoát vị đĩa đệm, thoái hóa cột sống và tê liệt, đồng thời hỗ trợ người suy nhược thần kinh. Phụ nữ sau sinh ít sữa và mãn kinh dùng cao trăn cũng tăng cường sức khỏe.

Rắn có nhiều giá trị trong y học. Các nghiên cứu về rắn vẫn đang tiếp tục được thực hiện để mang lại lợi ích cho sức khỏe con người./.

Lý Thị Nhất Định

Tài liệu tham khảo: Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – GS.TS. Đỗ Tất Lợi - Chương XXI. Các vị thuốc bổ nguồn gốc động vật – Trang 988.