Cần phân biệt rõ giữa cai nghiện tự nguyện và cai nghiện bắt buộc

Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên - Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh phát biểu tại hội trường đóng góp dự án Luật Phòng, chống ma túy (sửa đổi)

Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên - Phó Giám đốc Sở Y tế cho rằng về công tác cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng (quy định tại điểm a, khoản 1, Điều 29), thời gian qua, mô hình cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình và cộng đồng được triển khai với 2 mục tiêu chính là tăng hình thức cai nghiện và bảo đảm quyền được chọn phương pháp điều trị, điều này thể hiện tính nhân văn trong quá trình phục hồi. Tuy nhiên, quy định trong dự thảo Luật hiện nay chưa phản ánh đúng đặc thù của hình thức này. Việc áp dụng thời hạn và quy trình thống nhất như cai nghiện bắt buộc làm giảm tính linh hoạt, không tạo động lực để người nghiện tự nguyện tham gia.

Do đó, đại biểu Hoàng Uyên đề nghị Ban soạn thảo xem xét điều chỉnh theo hướng phân biệt rõ giữa tự nguyện và bắt buộc. Đối với cai nghiện tại gia đình, cộng đồng, cần quy định thời hạn ngắn hơn cùng quy trình giản lược, phù hợp điều kiện thực tế của người nghiện, gia đình và chính quyền cơ sở. Đồng thời, cần hướng dẫn cụ thể thủ tục thực hiện bảo đảm đơn giản, dễ áp dụng và không gây áp lực cho cấp xã.

Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả mô hình tự nguyện, cần bổ sung cơ chế hỗ trợ chuyên môn, theo dõi y tế và quản lý hồ sơ người cai nghiện, nhằm hạn chế tái nghiện sớm do thiếu giám sát và thiếu nhân lực chuyên môn tại cơ sở.

Những điều chỉnh này sẽ giúp hình thức cai nghiện tự nguyện phát huy đúng vai trò, phù hợp thực tiễn và khuyến khích người nghiện tham gia điều trị một cách chủ động, bền vững.

Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Phòng, chống ma túy (sửa đổi)

Đối với quy định tại Điều 37, theo đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên, quy trình hoãn, miễn, tạm đình chỉ chấp hành quyết định cai nghiện bắt buộc còn nhiều bất cập. Quy trình liên quan nhiều cơ quan, hồ sơ phức tạp, dễ gây chậm trễ trong việc quyết định, đặc biệt với người ốm nặng hoặc mắc bệnh hiểm nghèo cần chăm sóc kịp thời; tiêu chí chứng nhận y tế chưa cụ thể, nhiều nơi khó xác minh, ảnh hưởng đến tính khả thi; thời hạn và điều kiện áp dụng còn cứng nhắc, chưa linh hoạt theo mức độ lệ thuộc, sức khỏe và nguy cơ tái nghiện của từng người.

Việc theo dõi, lập hồ sơ và phối hợp với cơ quan cấp xã, gia đình tạo gánh nặng cho chính quyền cơ sở, cơ chế xử lý rủi ro bỏ trốn hoặc vi phạm chưa rõ, dễ gây tranh cãi. Ngoài ra, việc giám sát y tế, tư vấn và hỗ trợ tại gia đình, cộng đồng chưa được quy định cụ thể.

Vì vậy, đại biểu Hoàng Uyên đề nghị xem xét đơn giản hóa thủ tục, xác định rõ tiêu chí y tế, tăng tính linh hoạt về thời hạn; quy định cơ chế phối hợp giữa cơ sở cai nghiện, gia đình và chính quyền địa phương để bảo đảm an toàn, hiệu quả và khả thi trong thực tiễn.

Đối với quy định tại khoản 1, Điều 39 của Dự thảo, đại biểu cho rằng quy định này mới chỉ mang tính định hướng, chưa nêu rõ nội dung, hình thức cũng như trình tự, thủ tục áp dụng trong từng trường hợp cụ thể. Trong thực tiễn, việc tổ chức cai nghiện cho người bị tạm giam và phạm nhân đòi hỏi quy trình chặt chẽ, điều kiện cơ sở vật chất phù hợp và đội ngũ chuyên môn được đào tạo bài bản.

Đại biểu Hoàng Uyên đề nghị bổ sung quy định chi tiết hơn về phương pháp cai nghiện đối với nhóm đối tượng này, bao gồm việc bố trí khu giam giữ riêng cho người nghiện ma túy, xây dựng phác đồ điều trị phù hợp với từng loại chất, mức độ lệ thuộc và tình trạng sức khỏe; cần quy định rõ trách nhiệm của cơ sở giam giữ trong việc bảo đảm được nhân viên y tế có chuyên môn về điều trị nghiện, đầy đủ trang thiết bị để cắt cơn, giải độc và theo dõi sức khỏe.

Việc cụ thể hóa các nội dung trên, giúp các cơ sở giam giữ triển khai thống nhất, đúng quy định, hạn chế rủi ro và nâng cao hiệu quả quản lý, điều trị cho người nghiện ma túy trong thời gian bị tạm giam hoặc chấp hành án phạt tù. Đây cũng là giải pháp góp phần giảm tái nghiện và hỗ trợ họ tái hòa nhập xã hội bền vững hơn sau thời gian chấp hành án, đại biểu Hoàng Uyên cho biết.

Còn tại Điều 43, đại biểu Hoàng Uyên cho rằng quy định hiện tại còn ngắn gọn, trách nhiệm của người cai nghiện ma túy chỉ nêu thực hiện đúng quy định và nộp chi phí, chưa phản ánh đầy đủ các nghĩa vụ thực tế của người cai nghiện.

Thực tiễn, người cai nghiện cần tuân thủ nhiều hoạt động như tham gia tư vấn, giáo dục, lao động trị liệu, tuân thủ phác đồ điều trị và báo cáo tình trạng sức khỏe… Ngoài nghĩa vụ, cần làm rõ quyền lợi đi kèm, bao gồm được chăm sóc y tế, hướng dẫn chuyên môn, bảo đảm an toàn và tham gia học nghề, nhằm khuyến khích tự nguyện hợp tác.

Về nghĩa vụ nộp chi phí, cần bổ sung cơ chế miễn, giảm cho người có hoàn cảnh khó khăn để không tạo rào cản tham gia cai nghiện; cơ chế giám sát và xử lý vi phạm đối với những người không tuân thủ quy định, bảo đảm áp dụng thống nhất tại cơ sở cai nghiện.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề nghị xây dựng cơ chế, chính sách nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và lồng ghép nội dung giáo dục phòng, chống ma túy vào trường học, doanh nghiệp và khu dân cư, qua đó, hình thành môi trường xã hội an toàn, hỗ trợ người sau cai nghiện tái hòa nhập và hạn chế tái nghiện.

Trong đó, cần bổ sung quy định rõ trách nhiệm của toàn xã hội, đồng thời gắn kết việc triển khai Chương trình với Nghị quyết số 163 của Quốc hội về Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030 để bảo đảm sự thống nhất trong nhận thức và hành động, cũng như củng cố cơ chế phối hợp giữa cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị – xã hội, gia đình, doanh nghiệp và cộng đồng;i cần tiếp tục tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân lực cho lực lượng chuyên trách; hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về ma túy và bảo đảm kết nối liên thông với các ngành và địa phương.

“Các giải pháp này cần phù hợp với điều kiện thực tế, đặc biệt là năng lực nhân sự, khối lượng công việc, quỹ thời gian giải quyết công việc tại cấp xã trong bối cảnh chính quyền địa phương tổ chức theo mô hình 2 cấp, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và bảo đảm tính bền vững trong công tác phòng, chống ma túy” - đại biểu Hoàng Uyên cho biết./.

Kiên Định – Ngọc Hoa