Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số tác động lớn đến nhiều mặt KT-XH, đời sống,... Để thích ứng với sự phát triển đó, những người làm báo cũng phải thay đổi tư duy, cách làm, tận dụng lợi thế của công nghệ số nhưng vẫn phải giữ được sự nhạy bén, khả năng phân tích thông tin,... điều mà công nghệ không thể thay thế được.
Quá trình số hóa đang diễn ra nhanh chóng, xu hướng đọc của độc giả trong thời đại công nghệ số cũng thay đổi. Theo đó, độc giả ngày càng có xu hướng thích đọc tin tức qua mạng xã hội (MXH) thay vì các loại hình thông tin truyền thống.
Ngày nay, ít người trẻ quan tâm đến tin tức trên đài phát thanh và báo in bởi những phương tiện truyền thông này bộc lộ nhiều khiếm khuyết so với sự truyền tải nhanh chóng của báo điện tử, MXH,... Khi MXH phát triển và thu hút sự tham gia của lượng lớn độc giả, nhất là những người trẻ, thay vì phải cạnh tranh, báo chí bắt đầu “sống chung” với MXH, tận dụng những lợi thế mà MXH mang lại cũng như chủ động khai thác những thông tin từ nền tảng này. Hiện nay, nhiều đài phát thanh và truyền hình đưa chương trình trực tiếp của đài livestream (phát trực tiếp) trên nền tảng MXH. Hình thức này giúp chương trình tăng tính tương tác với khán giả. Khán giả có thể đặt câu hỏi qua bình luận và nhận được câu trả lời từ ê-kíp chương trình. Khán giả cũng có thể xem chương trình ở bất cứ nơi đâu, chỉ cần có thiết bị số kết nối Internet.
Ứng dụng đa phương tiện trong báo chí đang ngày càng phổ biến, đặc biệt trên báo điện tử. Nhiều loại hình thông tin được kết hợp với nhau như văn bản, hình ảnh, video, đồ họa,... mang lại cho độc giả, khán, thính giả cái nhìn trực quan, cung cấp thông tin linh hoạt. Hiện nay, các tòa soạn ứng dụng các hình thức thể hiện mới trên báo điện tử như longform hay e-magazine. Đây là kiểu bài viết chuyên sâu về nội dung, đầu tư cao về mặt hình ảnh cũng như đồ họa, được trình bày theo giao diện riêng biệt, không chỉ mang đến cho độc giả nguồn thông tin sâu, rộng mà còn tạo ấn tượng bởi cách trình bày, hình ảnh, đồ họa. Để làm được điều này, ngoài sự đầu tư về hạ tầng công nghệ, người làm báo cần phải thay đổi tư duy chuyển từ cách viết theo kiểu văn bản sang cách kể chuyện bằng hình ảnh, đồ họa, từng bước tiếp cận xu hướng của báo chí hiện đại.
Với sự phát triển của công nghệ số, báo chí phải có sự thay đổi nhưng để có những tác phẩm báo chí hay, đáp ứng nhu cầu của độc giả thì bên cạnh kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp, mỗi người làm báo cần phải rèn luyện về đạo đức nghề nghiệp - điều mà công nghệ không thể thay thế được. Bản lĩnh chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp sẽ quyết định chất lượng tác phẩm báo chí. Để báo chí luôn là diễn đàn của nhân dân, phục vụ nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Một tờ báo không được đại đa số (dân chúng) ham thích, thì không xứng đáng là một tờ báo”. Trong cách viết báo, Người dạy: “Làm báo phải hết sức cẩn thận về hình thức, nội dung, cách viết. Mục đích: Viết để làm gì? Viết cho ai xem? Viết như thế nào?”… Đó chính là những yếu tố giúp báo chí hoàn thành sứ mệnh là “cầu nối” giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân.
Công nghệ càng phát triển tạo cơ hội rất lớn cho báo chí nhưng cũng mang đến rất nhiều thách thức. Nếu người làm báo không nhanh chóng nắm bắt công nghệ hiện đại, không khắc phục được những hạn chế, chạy theo “câu like”, “câu view” thì rất dễ sa vào những thông tin sai sự thật, làm ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và nhiều mặt đời sống xã hội. Khi đó, báo chí khó đảm trách tốt chức năng định hướng dư luận xã hội.
Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” được ban hành tháng 4-2023, đặt ra những mục tiêu cụ thể cho quá trình chuyển đổi số báo chí tại Việt Nam. Đây được xem là cơ sở giúp báo chí Việt Nam phát triển chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; đa nền tảng, đa phương tiện, đa dịch vụ, đóng vai trò trụ cột trong định hướng thông tin, dư luận xã hội. Theo chiến lược, đến năm 2030, 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên các nền tảng số, trong đó ưu tiên các nền tảng trong nước; 100% cơ quan báo chí hoạt động, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và các mô hình phù hợp với sự phát triển của khoa học - công nghệ tiên tiến trên thế giới, sản xuất nội dung theo xu hướng báo chí số.
Với sự phát triển của công nghệ, độc giả có nhu cầu tiếp cận thông tin trên nhiều nền tảng, do đó, báo chí phải đến với công chúng bằng nhiều cách. Trong bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, báo chí thực hiện chuyển đổi số là xu thế tất yếu nhưng dù có chuyển đổi theo hướng nào thì nhiệm vụ của những người làm báo vẫn là cung cấp cho độc giả, khán, thính giả những thông tin chính xác, hữu ích và phải giữ được “tâm sáng, lòng trong, bút sắc”./.
Tâm An
