Nghiện thuốc lá và các loại thuốc điều trị hiệu quả

Cai nghiện thuốc lá sẽ dễ thành công hơn khi có sự tư vấn, hỗ trợ của thầy thuốc

Nghiện thuốc lá là gì?

Nghiện TL là tình trạng một người không thể kiểm soát việc hút thuốc, dù biết rõ tác hại của nó. Người nghiện TL thường có cảm giác thèm thuốc mãnh liệt và gặp các triệu chứng cai nghiện khi cố gắng bỏ thuốc như bồn chồn, khó chịu, cáu kỉnh, mất tập trung, thèm ăn, rối loạn giấc ngủ.

Đây còn là một trạng thái tâm lý và thể chất, do chất Nicotine trong TL gây ra. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về phân loại bệnh tật, nghiện TL được phân loại vào nhóm “Rối loạn tâm thần và hành vi”. Người nghiện có thể tiếp tục hút thuốc ngay cả khi đã mắc các bệnh liên quan đến TL như ung thư phổi, bệnh tim mạch,... Tóm lại, nghiện TL là một vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự can thiệp cả về thể chất và tâm lý để có thể cai nghiện thành công.

Hiện nay, người nghiện TL khi muốn bỏ TL sẽ được các thầy thuốc hỗ trợ tư vấn cả về tâm lý lẫn điều trị về thể chất. Bộ Y tế đã phê duyệt 3 loại thuốc nhằm điều trị cho người nghiện TL, gồm Nicotine thay thế, Bupropion SR và Vareniciline, giúp giảm nhẹ các triệu chứng khó chịu của hội chứng cai TL trên người nghiện thực thể - dược lý.

Điều trị nghiện thuốc lá bằng Nicotine thay thế

Việc điều trị này dựa trên sự khác nhau trong việc cơ thể hấp thụ chất Nicotine. Nghĩa là Nicotine trong chế phẩm thay thế thấm dần vào máu sau đó thải ra từ từ, giúp nồng độ Nicotine trong máu được ổn định ở một mức không quá cao để tạo ra cảm giác sảng khoái sau khi hút thuốc, cũng không quá thấp để khiến cho người sử dụng TL bị các hội chứng cai khi thiếu thuốc như bứt rứt, bồn chồn, khó chịu, đau đầu,...

Nicotine trong TL sẽ hấp thụ rất nhanh vào máu qua mao mạch phổi và sau đó cũng được thải trừ nhanh. Điều này làm nồng độ Nicotine trong máu tăng thật cao, tạo nên cảm giác sảng khoái, hưng phấn, thoải mái,… và sau đó giảm thật thấp tạo cảm giác bứt rứt, bồn chồn, khó chịu,…

Như vậy, Nicotine thay thế có thể điều trị được hội chứng cai nghiện TL mà không làm cho người được điều trị trở nên nghiện chế phẩm thay thế. Đặc biệt, Nicotine trong TL đi vào trong máu sẽ mang theo hơn 4.000 chất độc hại khác cùng với khói TL, trong khi Nicotine trong chế phẩm thay thế chỉ đi vào máu một mình mà không có các chất độc khác.

Nicotine dạng viên nhai thường được chỉ định dùng cho người hút ít hơn 25 điếu thuốc 1 ngày. Cách sử dụng là cho vào miệng nhai từ từ cho đến khi có vị cay, ngừng nhai và để viên nhai ở giữa má và răng để Nicotine thấm qua niêm mạc miệng cho đến khi vị cay không còn nữa. Sau đó, nhai cho đến khi vị cay xuất hiện lại rồi ngừng nhai, tiếp tục nhai nhiều lần cho đến khi vị cay không còn nữa.

Dựa trên số điếu TL hút mỗi ngày và thời gian bắt đầu hút TL sau thức dậy của mỗi người mà bác sĩ có thể lựa chọn liều lượng khởi đầu của Nicotine thay thế. Có 2 hàm lượng là 2mg và 4mg. Loại 2mg dùng cho nghiện từ nhẹ tới trung bình, 4mg dùng cho nghiện trung bình tới nặng. Liều dùng là 1 viên cho 1-2 giờ trong 6 tuần đầu, có thể kéo dài đến 12 tuần và không dùng quá 24 viên mỗi ngày.

Khi bắt đầu điều trị cai TL, thông thường bác sĩ sẽ cho người hút thuốc sử dụng từ 9-12 viên một ngày trong 6 tuần lễ đầu. Sau đó sẽ giảm dần mỗi ngày và ngưng hẳn sau tuần lễ thứ 12, theo lịch sau: tuần 1 đến tuần 6 sử dụng 1 viên trong 1-2 giờ; tuần 7 đến tuần 9 sử dụng 1 viên trong 2-4 giờ; tuần 10 đến tuần 12 sử dụng 1 viên trong 4-8 giờ.

Nicotine dạng viên nhai có tác dụng phụ trên hệ tiêu hóa như: buồn nôn, kích thích miệng, kích thích mũi nhưng các tác dụng phụ này sẽ giảm nhẹ khi điều chỉnh lại kỹ thuật nhai. Khi sử dụng Nicotine dạng viên nhai tránh uống bất kỳ thức giải khát nào trừ nước lọc trong thời gian 15 phút trước và trong khi nhai; ngưng hút thuốc hoàn toàn khi sử dụng viên nhai.

Đối với Nicotine miếng dán, người sử dụng nên dán trên vùng da ít lông, thường ở cổ và eo. Cần luân chuyển vị trí sau mỗi lần dán để tránh kích ứng da. Thời điểm dán tốt nhất là vào buổi sáng khi vừa mới thức dậy. Tháo miếng cũ và dán miếng mới lên. Đối với người bị mất ngủ, tháo loại miếng dán 24 giờ khi đi ngủ hoặc chuyển sang dùng loại 16 giờ.

Nicotine miếng dán có 3 hàm lượng là 21mg, 14mg, 7mg có tác dụng 24 giờ và loại hàm lượng 15mg, 10mg, 5mg có tác dụng trong 16 giờ. Tùy mức nghiện nặng, nhẹ mà dùng miếng lớn, trung bình, nhỏ. Loại 16 giờ dùng khi có tác dụng phụ mất ngủ và ác mộng. Liều dùng là 1-2 miếng mỗi ngày trong 8-24 tuần.

Sử dụng thuốc Bupropion SR trong điều trị cai nghiện thuốc lá

Bupropion SR được FDA Hoa Kỳ chấp nhận đưa vào sử dụng từ năm 1997. Bupropion SR là thuốc chống trầm cảm không điển hình với hiệu quả cai TL đã được chứng minh. Cơ chế tác dụng của thuốc là xóa bỏ ham muốn hút TL. Bupropion SR làm gia tăng nồng độ Dopamin và Noradrenaline trong não - là các hóa chất trung gian dẫn truyền thần kinh được bài tiết khi hút TL. Người cai TL dùng Bupropion SR sẽ cảm thấy ít ham muốn hút TL, giảm triệu chứng thiếu thuốc.

Để điều trị cai nghiện TL, bác sĩ sẽ tư vấn cho người cai thuốc dùng Bupropion SR từ 1-2 tuần trước ngày cai TL. Trong 7 ngày đầu tiên, liều sử dụng là 1 viên 150mg uống 1 lần trong ngày, vào buổi sáng. Từ tuần lễ thứ 2 trở đi, liều dùng là 1 viên 150mg uống 2 lần trong ngày, buổi sáng và chiều cách nhau 8 giờ, không quá 300mg mỗi ngày. Nếu mất ngủ thì uống viên buổi chiều sớm hơn, thường trước 18 giờ. Duy trì liều 300mg mỗi ngày trong 7-12 tuần. Thời gian điều trị từ 7-12 tuần, vài trường hợp có thể kéo đến 6 tháng với nửa liều. Liều lượng thuốc không điều chỉnh theo mức độ nghiện.

Trong trường hợp nghiện nặng có thể phối hợp các thuốc hỗ trợ cai TL, thông thường là Nicotine dán và Nicotine nhai hoặc Nicotine dán và Bupropion SR. Tuy nhiên, như Nicotine thay thế, Bupropion SR cũng không phải là thần dược và không thay thế cho quyết tâm cai TL.

Tác dụng phụ thường gặp của Bupropion SR là khô miệng, nhức đầu và mất ngủ. Bệnh nhân (BN) cần ngưng thuốc ngay khi có các triệu chứng co giật, đau nhức khớp, ban xuất huyết. Bupropion SR là thuốc giảm ngưỡng động kinh, do đó thuốc chống chỉ định trong trường hợp BN có tiền căn động kinh, tiền căn rối loạn hành vi ăn uống như chán ăn hoặc ăn nhiều, tiền căn chấn thương sọ não. Bupropion cũng có chống chỉ định trong trường hợp đang cai rượu, cai thuốc ngủ nhóm bezodiazepine hoặc tiền căn có khối u thần kinh trung ương; không nên dùng trong trường hợp suy gan nặng, có rối loạn tâm thần hưng trầm cảm.

Bupropion SR chưa được chứng minh có hiệu quả trên phụ nữ có thai, chưa được đánh giá trên phụ nữ cho con bú. Là thuốc thuộc nhóm nguy cơ C đối với thai nhi. BN bệnh tim mạch thường dung nạp tốt; người sử dụng thuốc đôi khi có tăng huyết áp.

Cai nghiện thuốc lá bằng thuốc Vareniciline

Thuốc Vareniciline được FDA Hoa Kỳ chấp nhận đưa vào sử dụng từ năm 2006. Cũng giống như Bupropion SR, người muốn bỏ TL cần bắt đầu dùng Vareniciline 1 tuần trước ngày cai TL. Liều dùng là uống 1 viên 0,5mg, 1 lần mỗi ngày trong 3 ngày. Sau đó 1 viên 0,5mg, 2 lần mỗi ngày trong 4 ngày. Sau đó 1 viên 1mg dùng 2 lần mỗi ngày trong 3 tháng, có thể kéo dài đến 6 tháng. Nên uống lúc no để giảm buồn nôn và uống buổi chiều để tránh mất ngủ. Liều lượng thuốc không điều chỉnh theo mức độ nghiện.

Phụ nữ có thai thường được khuyên cai TL không dùng thuốc. Vareniciline chưa được chứng minh có hiệu quả trên phụ nữ có thai, chưa được đánh giá trên phụ nữ cho con bú. Là thuốc thuộc nhóm nguy cơ C đối với thai nhi. BN bệnh tim mạch không có chống chỉ định. Thận trọng và giảm liều thuốc đối với BN có bệnh thận nặng (nếu độ thanh thải creatinine < 30ml/phút) hoặc BN đang lọc máu.

Tác dụng phụ của Vareniciline là có thể làm rối loạn khả năng lái xe hoặc vận hành máy móc lớn; gây buồn nôn, rối loạn giấc ngủ, ác mộng; trầm cảm, kích thích, thay đổi hành vi, ý định tự sát đã được báo cáo trên một số người dùng Vareniciline.

Nghiện TL là gánh nặng y tế và xã hội to lớn tại Việt Nam. Không có phương pháp nào được gọi là “tuyệt vời” để cai TL. Điều kiện kiên quyết để cai TL thành công chính là: Quyết tâm cai TL.

Để giảm nhẹ khó chịu khi cai TL, khoa học ngày nay đã tìm ra các phương pháp hỗ trợ hiệu quả như: tư vấn điều trị nhận thức chuyển đổi hành vi, hướng dẫn người cai TL những kế hoạch, chiến lược giải quyết những tình huống khó khăn, khó chịu khi cai TL, tránh những “cạm bẫy” khiến người hút TL tái nghiện nhưng vì là hỗ trợ nên các phương pháp này không thể thay thế cho quyết tâm của người cai TL.

Tuy nhiên, dù đó là phương pháp nào đi nữa thì việc cai TL thành công cũng là kết quả của một quá trình nỗ lực lâu dài. Tái nghiện không được xem là một thất bại trong cai TL, thậm chí có thể xem là bước đầu tiên đi đến thành công cai TL lâu dài và triệt để./.

Thanh Bình