Danh tướng Nguyễn Cửu Vân - Kỳ 2: Khai kênh, mở đất Vũng Gù

Kênh Bảo Định trong bản đồ Basse Cochinchine năm 1863

Nguyễn Cửu Vân là người đầu tiên tổ chức khai khẩn, cải tạo đất hoang, lập nên nhiều xóm làng ở vùng Tân An và cũng chính nơi đây, ông đã để lại một công trình lịch sử có giá trị to lớn, đó là kênh Vũng Gù hay còn gọi là kênh Bảo Định, con kênh đào đầu tiên ở Nam bộ.

Vũng Gù là tục danh xưa của vùng đất trung tâm TP.Tân An ngày nay, theo sách Gia Định Thành Thông Chí, đến đầu thế kỷ XVIII, vùng đất Vũng Gù căn bản còn hoang vu, rậm rạp, dân cư thưa thớt, các tộc người Khmer, Việt, Hoa sống đan xen, lẫn lộn. Trong giai đoạn này, để đẩy mạnh công cuộc khẩn hoang, các Chúa Nguyễn sử dụng nhiều biện pháp khác nhau, trong đó chú trọng hình thức đồn điền lấy lực lượng binh lính làm chính kết hợp với dân nghèo cùng tham gia khai khẩn và người tiên phong dùng quân đội để khẩn hoang vùng đất Tân An là Nguyễn Cửu Vân.

Đại Nam Liệt Truyện có ghi, vào mùa thu 1705, nước Chân Lạp xảy ra nội chiến, 2 anh em Nặc Yêm và Nặc Thâm dấy quân đánh nhau. Nặc Thâm cầu viện quân Xiêm, còn Nặc Yêm sợ chạy sang Gia Định nhờ Chúa Nguyễn Phúc Chu (1675-1725) ứng cứu. Chúa Nguyễn lệnh cho Nguyễn Cửu Vân thống lĩnh các quân thủy, bộ ở Gia Định tiến đánh Nặc Thâm, khi đến Sầm Giang (rạch Gầm) thì gặp quân Xiêm, tại đây, Nguyễn Cửu Vân chỉ huy quân đội đánh tan viện binh của Xiêm, đưa Nặc Yêm trở lại thành La Bích (tức Longvek, Cambodia).

Sau khi tình hình Chân Lạp đã yên, ông chiêu tập quân, dân khai khẩn đất hoang ở hai bên bờ sông Vàm Cỏ Tây đoạn chảy qua Tân An ngày nay. Tuy nhiên, bấy giờ đây là vùng đất giáp biên nên quân giặc thường đến quấy phá sau lưng. Vì thế, Nguyễn Cửu Vân cho đắp một lũy đất dài từ quán Thị Cai đến chợ Lương Phú (Tiền Giang), đồng thời để việc phòng thủ chắc hơn bên ngoài lũy, ông cho đào một con rạch rộng nối liền hai sông Vũng Gù và Mỹ Tho, về sau nhân đường nước lưu thông nên đào sâu thêm nhằm phục vụ việc di chuyển, khẩn hoang, dân gian gọi là rạch Vũng Gù và cho rằng đây là một mối đại lợi.

Năm 1819, nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại, giao thương ngày càng gia tăng, vua Gia Long sai Trấn thủ Định Tường là Nguyễn Văn Phong đem 9.679 dân phu trong trấn, chia làm 3 phiên thay nhau khơi đào chỗ rạch đó sâu, rộng thêm, sau khi hoàn thành đặt tên là sông Bảo Định.

Công trình kênh Vũng Gù có ý nghĩa chiến lược quan trọng trong việc xác lập chủ quyền, củng cố an ninh - quốc phòng, tăng cường kết nối giữa hai khu vực Tây và Đông Nam bộ, thúc đẩy quá trình tự cư phát triển trên vùng đất Long An và Đồng bằng sông Cửu Long. Đây là chiến công lớn nhất trong sự nghiệp của Nguyễn Cửu Vân, minh chứng cho trí tuệ và tầm nhìn xa của một vị tướng tài ba trong việc kinh bang tế thế.

Kênh Bảo Định ngày nay

Xoay quanh chuyện khẩn hoang, có một giai thoại nổi tiếng về ông được sử sách ghi lại, đó là vào năm 1711, khi mới thăng lên Phó tướng, Nguyễn Cửu Vân đã tự ý sai dân trong hạt làm việc nặng nhọc, chuyện lan truyền đến tai Chúa Nguyễn, ông bị Chúa quở trách: “Người là con nhà tướng, chống giữ một địa phương thế mà không nghĩ trước phải nuôi nhân dân. Những dân xiêu mới quay về kia nếu lại bắt làm việc thì chịu sao được”. Nhận thức được sai lầm, kể từ đó, đối với dân xiêu nghèo, ông đều chia cấp ruộng đất để làm ăn, nhân dân đều mến phục. “Nhân thùy vô quá” tức con người ai không có sai lầm, tuy nhiên dám nhận sai và sửa chữa mới là cái dũng của người quân tử chân chính và Nguyễn Cửu Vân chính là hình mẫu tiêu biểu đó.

Tài năng, đức độ của Nguyễn Cửu Vân đã đi vào lịch sử, tổng kết sự nghiệp của ông, sách Đại Nam Nhất Thống Chí chép rằng: “Khi Vân ở biên thùy, người Chân Lạp theo phục, rất có công trong việc mở mang miền Nam”. Ngày nay, để tri ân những đóng góp to lớn của danh tướng Nguyễn Cửu Vân, tỉnh Long An đã trân trọng lấy tên ông đặt cho một tuyến đường bộ chạy dọc theo kênh Bảo Định. Tuy nhiên, thiết nghĩ như thế vẫn chưa đủ so với công lao, đóng góp to lớn của ông. Vì thế, nên chăng ở khu vực đầu sông Bảo Định, cần có một tấm bia nói về công lao khai kênh, mở đất của ông, như thế sẽ giúp thế hệ mai sau hiểu rõ về lịch sử truyền thống của địa phương.

(còn tiếp)

Kỳ 3: Đi tìm thời gian mất của Vân Trường Hầu

Bách Nhân