Giáo sư Trần Văn Giàu: Dấu ấn một nhân cách: Dấn thân (Bài 1)

LTS: Giáo sư (GS) Trần Văn Giàu đã có cuộc đời đầy vẻ vang, tự hào. Trong sự nghiệp hoạt động cách mạng của mình, GS, Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng Lao động Trần Văn Giàu - nguyên Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ, nguyên Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ, đã dùng tất cả nhiệt huyết, sức lực, trí tuệ để cống hiến trọn đời cho độc lập, tự do và sự phát triển phồn vinh của đất nước. Không chỉ là một nhà cách mạng lão thành, nhà khoa học lớn, ông còn là người thầy của nhiều thế hệ học trò và nhà giáo Việt Nam.

Bài 1: Dấn thân

Trần Văn Giàu dấn thân trên con đường cách mạng cứu nước ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Ông vừa là một chứng nhân lịch sử, vừa là nhà sử học hàng đầu của Việt Nam. Trong ông là tổng hòa của sự hòa quyện một cách nhuần nhuyễn giữa nhân cách của một nhà cách mạng chuyên nghiệp lỗi lạc với nhà khoa học uyên bác, Nhà giáo Nhân dân tận tâm và một nhân cách lớn ở Nam Bộ. Ông còn là đồng Chủ tịch danh dự Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam (cùng với Đại tướng Võ Nguyên Giáp).

Giáo sư Trần Văn Giàu

“Làm thanh niên phải biết ước mơ”

GS Trần Văn Giàu sinh ngày 06/9/1911 (tài liệu tại Trung tâm lưu trữ quốc gia 2 ở TP.Hồ Chí Minh ghi ngày sinh là 11/9/1911) tại xã An Tập, tỉnh Tân An, nay là xã An Lục Long, tỉnh Tây Ninh.

Năm 1922, ông học sơ học và tiểu học ở quê nhà, đến năm 1925 đậu bằng Tiểu học Pháp - Việt. Từ tháng 9/1925, ông đã được gia đình cho lên Sài Gòn theo học ở Trường Trung học Chasseloup Laubat (nay là Trường THPT Lê Quý Đôn). Ông tham gia phong trào để tang chí sĩ Phan Châu Trinh và phong trào thanh niên do nhà yêu nước Nguyễn An Ninh tổ chức. Cuộc đời hoạt động của hai nhà yêu nước này đã có tác động mạnh mẽ đến tư tưởng cách mạng của GS Trần Văn Giàu. Sau này, GS Trần Văn Giàu, trong lời tựa cuốn Nguyễn An Ninh - Tác phẩm, đã viết: “Một thuở, Nguyễn An Ninh là thần tượng của đồng bào lục tỉnh, của học sinh, thanh niên chúng tôi”.

Ông Trần Văn Khoa (cháu gọi Trần Văn Giàu bằng ông) chia sẻ những kỷ niệm về Trần Văn Giàu

“Anh Ninh đã căn dặn rằng làm thanh niên phải biết ước mơ. Và ước mơ đó, tôi còn nhớ mãi lời anh Ninh dùng, phải là ước mơ siêu nhân”. Đó là lời tự sự của nhà cách mạng, nhà trí thức Trần Văn Giàu về ước mơ. Và từ những chập chững ban đầu của tuổi trẻ ấy, đã hun đúc nên một Trần Văn Giàu luôn sống hết mình vì dân, vì nước.

Phó GS, Tiến sĩ (TS) Phan Xuân Biên - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, chia sẻ: “Trong hồi ký, cụ Giàu nói rất kỹ về ông Nguyễn An Ninh dù rằng ông không phải đảng viên Đảng Cộng sản nhưng ông là người cộng sản ngoài tổ chức. Nguyễn An Ninh (quê gốc cũng ở tỉnh Long An cũ) là luật sư, nhà diễn thuyết rất nổi tiếng của Nam Kỳ thời kỳ đầu thế kỷ XX. Hồi đó, khi cụ Giàu còn ở Trường THPT Lê Quý Đôn bây giờ, khi nào có Nguyễn An Ninh diễn thuyết là Nguyễn Văn Tạo (cũng là người Long An cũ) rủ cụ đi. Trong những ảnh hưởng đó, tôi thấy cụ Giàu có lần trao đổi với chúng tôi rằng cụ rất nghe những điều mà Nguyễn An Ninh nói. Đặc biệt, những lời nói ấy giúp cụ “thức tỉnh” lại cái trách nhiệm, cái lý tưởng của người đảng viên trước sự nghiệp cách mạng…”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Xuân Biên kể lại thời trẻ Giáo sư Trần Văn Giàu xem Nguyễn An Ninh là thần tượng của mình

Nếu như mảnh đất Tân An xưa là nơi “ươm mầm” khí phách từ truyền thống bất khuất của cha ông, của xóm làng thì Sài Gòn chính là nơi “vun trồng” những tư tưởng dân chủ, độc lập, tự do. Chàng thiếu niên Trần Văn Giàu nhanh chóng bắt nhịp và chịu ảnh hưởng của các phong trào yêu nước Nguyễn An Ninh, Phan Châu Trinh đang thu hút sự quan tâm của giới trẻ Sài Gòn thời bấy giờ. Nhưng sâu sắc nhất, quyết định nhất chính là Nguyễn An Ninh. Và cũng chính vì thần tượng Nguyễn An Ninh với lời kêu gọi đi xa để học hỏi, để tìm lý tưởng mới... mà sau 3 năm theo học ở Chasseloup Laubat, ông đã tìm mọi cách để xin gia đình cho sang Pháp du học. Từ đó mở ra một con đường mới, không phải là con đường học nghiệp mà là con đường dấn thân làm cách mạng chuyên nghiệp sau này...

Một người cách mạng chuyên nghiệp

“20 tuổi tôi qua Pháp, lạ lùng nhất là nhìn thấy nhiều người Tây chống Tây, đứng về phía Việt Nam. Đó chính là những người cộng sản Pháp. Tôi gia nhập Đảng Cộng sản Pháp, một cột mốc hết sức quan trọng trong cuộc đời. Tháng 02/1930, khởi nghĩa Yên Bái với quy mô lớn xôn xao dư luận trong nước và thế giới. Nhưng nó thất bại và Pháp bắt xử tù hàng trăm người, đòi xử tử 13 người. Tôi là một học sinh Việt Nam ở Toulouse miền Nam nước Pháp, là một trong số những người tổ chức cho hàng trăm học sinh, sinh viên Việt Nam ở Pháp biểu tình trước Dinh Tổng thống Pháp ở Paris ủng hộ khởi nghĩa. Trước đó tôi đã nhiều lần bị bắt trong việc tổ chức các cuộc mít-tinh và được thả. Lần này tôi cùng 19 người khác bị bắt, bỏ tù một tháng và bị xử trục xuất khỏi nước Pháp.

Khu lưu niệm Giáo sư Trần Văn Giàu tại quê nhà An Lục Long của ông

Tôi trở về nước. Trong khi gia đình tưởng sẽ mang về một tấm bằng tiến sĩ hay kỹ sư gì đó thì tôi về với một án chính trị. Đó là chuyện lớn trong đời tôi. Từ đó tôi là một người cách mạng chuyên nghiệp. Tôi được kết nạp ngay vào Đảng Cộng sản Đông Dương, nay đã là đồng chí già 75 tuổi Đảng (cười). 75 năm, ngoài những ngày ở tù, tôi luôn luôn làm việc. Nay 95 tuổi rồi, “tóc đã bạc mà lòng vẫn son”, tôi vẫn đang hoàn thành những trang viết cuối cùng của cuộc đời. Tôi muốn nói với tuổi trẻ ngày nay, phải nhìn thấy Việt Nam là nước bị các nước lớn nhất trên thế giới xâm lược nhiều lần nhất, nhưng ta đã đập tan xiềng xích, giải phóng mình. Nhìn thấy để bước tiếp. Và sự nghiệp đất nước Việt Nam hôm nay nằm trong tay các cháu”. Đây là những dòng trích từ bài viết Hồi ức 2/9 của GS Trần Văn Giàu.

Trần Văn Giàu dấn thân trên con đường cách mạng cứu nước ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. 18 tuổi, ông được kết nạp Đảng, 22 tuổi làm Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ… Ở cái thời mà chàng trai trẻ Trần Văn Giàu từng xem Nguyễn  An Ninh là thần tượng của mình, nhớ mãi lời khuyên nuôi dưỡng ước mơ thành siêu nhân và ông đã trải nghiệm bằng cả cuộc đời, sống trọn 100 năm với sứ mạng của một nhà cách mạng, nhà giáo, nhà nghiên cứu tài năng và nhân cách ông đã là siêu nhân trong sự ngưỡng mộ và yêu quý của nhiều người chúng ta hôm nay./.

(còn tiếp)

Thanh Nga

Bài 2: 'Linh hồn' Cách mạng Tháng Tám ở Nam Bộ