Trảng Bàng và chuyện về ông Cả

Ông Đặng Văn Tách kể về ông Cả Đặng Văn Trước, bậc tiền hiền có công mở đất, lập thôn xứ Trảng

Vào phương Nam khai hoang lập nghiệp

Trước thế kỷ thứ XVII, do Trịnh Nguyễn phân tranh, nội chiến kéo dài, nhiều đồng bào miền Trung rời quê hương vào phương Nam khai hoang lập nghiệp. Trong đó có ông Đặng Văn Trước (húy hiệu Đặng Úy Dừa), huyện An Nam, tỉnh Bình Định.

Ông Đặng Văn Tách, 84 tuổi - hậu duệ đời thứ 5 của dòng họ Đặng ở Trảng Bàng, Trưởng ban Quý tế Đền thờ ông Cả Đặng Văn Trước, cho biết: năm 1811, ông Đặng Văn Trước dừng chân ở Bến Đồn (xã Hưng Thuận ngày nay) để khai khẩn đất đai. Vì vùng đất này nhiều sỏi cát, khó trồng trọt, năm 1818, ông Trước và một số thân hào nhân sĩ đến làng Bình Tịnh (phường Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh ngày nay) làm đơn xin nhượng lại một số lô đất để khai khẩn lập làng với tên gọi là Phước Lộc thôn.

Những năm sau đó, lưu dân các nơi tụ về Phước Lộc thôn sinh sống. Thời đó, Trảng Bàng là một vùng đất rừng rậm hoang vu với nhiều thú dữ. Năm 1821, ông Trước chỉ huy dân chúng đào một con kênh thông ra rạch Trảng Bàng để mở đường buôn bán và lập một ngôi chợ tại đây. Ông cho mở mang thêm đường sá, biến vùng đất hoang vu trở thành khu vực trù phú về nông nghiệp và phát triển về thương nghiệp. Cùng với nhu cầu phát triển của cư dân, ông Trước mua thêm một phần đất nữa để mở rộng địa giới của Phước Lộc thôn.

Năm 1836, Minh Mạng thứ XVII, đổi Phước Lộc thôn thành Gia Lộc thôn. Vào thời điểm này, giặc Miên thường hay vượt biên giới sang quấy nhiễu và cướp tài sản của dân nhưng đều bị ông Đặng Văn Trước và dân binh dẹp tan. Làng xóm có cuộc sống thanh bình, người dân được cuộc sống ấm no. Ông Trước được phong chức “Cả” trong làng. Ngày 05/3 năm Bính Tuất (1826), ông Cả Đặng Văn Trước qua đời. Sau khi ông mất, người dân trong vùng an táng và xây dựng một ngôi mộ tại nơi ông dừng chân đầu tiền ở Bến Đồn.

Đình Gia Lộc, nơi thờ ông Cả Đặng Văn Trước

Hằng năm, vào đêm 11 rạng sáng 12/10 (Âm lịch), người dân địa phương và Kiến họ cùng nhau về tảo mộ, thắp hương tưởng nhớ người đã góp công sức xây dựng vùng đất xứ Trảng. Người dân tôn ông Đặng Văn Trước là Thành hoàng và cùng với chính quyền địa phương xây dựng đình Gia Lộc (phường Trảng Bàng hiện nay) để thờ ông. Thời Bảo Đại thứ VIII, năm 1933, ngôi đình này được sắc phong “Dực bảo trung hưng linh phù chi thần”. Năm 1994, đình Gia Lộc được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Tưởng nhớ công khai mở vùng đất Trảng Bàng

Phường Trảng Bàng phát triển phồn thịnh hôm nay

Ngoài đình Gia Lộc, con cháu dòng họ Đặng còn lập đền thờ ông Cả Đặng Văn Trước tại phường Trảng Bàng. Năm 2004, Đền thờ ông Cả Đặng Văn Trước được UBND tỉnh công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Hằng năm, vào 2 ngày mùng 05 và mùng 06/3 (Âm lịch), Ban Quý tế đền đều tổ chức lễ cúng giỗ ông Cả Đặng Văn Trước tại đền. Trong lễ giỗ có những hoạt động truyền thống như cúng tiên thường, tụng kinh cầu an, chánh lễ,... Sau lễ giỗ, vào các ngày 14-16/3 (Âm lịch) hằng năm, tại đình Gia Lộc tiếp tục tổ chức lễ Kỳ yên để tưởng nhớ ông Cả.

Để tưởng nhớ công ơn bậc tiền nhân có công mở cõi, lập thôn, giữ đất, chính quyền địa phương lấy tên ông đặt tên cho ngôi trường tiểu học và tuyến đường giao thông ở phường Trảng Bàng. Ông Đặng Văn Tách kể thêm, tôn thờ ông Cả Đặng Văn Trước, đến nay, trong nước có khoảng 60 nơi lập nhà thờ họ Đặng. Nhiều người dân trước đây ở Trảng Bàng hiện sinh sống ở nước ngoài mỗi lần về thăm quê hương đều đến đền thờ cúng viếng.

Theo ông Phí Thành Phát - hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, người có nhiều năm nghiên cứu về gia tộc họ Đặng ở thị xã Trảng Bàng, trong lễ hội Kỳ yên Đình Gia Lộc, có nghi thức rước sắc thần ông Cả từ đền thờ về đình và lễ hồi sắc tổ chức vào chiều ngày 16/3 (Âm lịch). Năm 2012, lễ hội Kỳ yên đình Gia Lộc được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Theo chu kỳ, 3 năm/lần, tổ chức lễ cúng đình với quy mô lớn. Trong những dịp lễ lớn, bên cạnh những nghi thức thông thường còn tổ chức hát bội. Anh Phí Thành Phát nói: “Vì sự tôn thờ của người dân Trảng Bàng đối với ông Cả Đặng Văn Trước, trong giao tiếp hằng ngày, khi có những từ “trước” như đi trước, làm trước, nhiều người dân địa phương đổi thành từ “trác””.

Là người dân địa phương, bà Chung Thị Thu Trang chia sẻ, hằng năm, đến ngày giỗ của ông Cả, bà cùng gia đình và đông đảo người dân đều đến thắp hương để tưởng nhớ công đức của người đã có công khai mở vùng đất Trảng Bàng. “Những dịp tổ chức Đại lễ Kỳ yên của đình Gia Lộc có rất đông người dân trong và ngoài địa phương tham dự. Mỗi lần diễn ra Đại lễ Kỳ yên, Ban Quý tế phải nấu khoảng 3 tấn xôi để tặng người dân” - bà Trang cho biết./.

Đại Dương