Giáo sư Trần Văn Giàu: Dấu ấn một nhân cách: Bản lĩnh và nhân cách (Bài 3)

Bài 3: Bản lĩnh và nhân cách

Trần Văn Giàu là nhà cách mạng lão thành dường như đã hiện diện và hiến dâng cả cuộc đời cho suốt cuộc hành trình đầy gian lao, vẻ vang của Đảng ta trong chặng đường đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước gần một thế kỷ qua.

Đồng chí Trần Văn Giàu và các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy Tân An - nơi khởi nghĩa đầu tiên trong Cách mạng Tháng Tám ở Nam Bộ

Nam Bộ kháng chiến: Một quyết định mang tính lịch sử

Cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 2/9/1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời nhưng chỉ gần 3 tuần sau, thực dân Pháp đã núp bóng quân Anh quay lại phát động chiến tranh nhằm tái lập chế độ thực dân ở Việt Nam. Nhân dân Nam Bộ là những chiến sĩ tiên phong anh dũng đối đầu với quân giặc Pháp. Trần Văn Giàu đứng ở vị trí tiên phong trong đội quân tiên phong ấy…

Những điều Trần Văn Giàu đã nói trong ngày mừng “Lễ độc lập” đã diễn ra. Một lần nữa, bản lĩnh, ý chí của Trần Văn Giàu đã được thể hiện bằng “một quyết định mang tính lịch sử” - Ngày Nam Bộ kháng chiến.

Trước hành động Pháp công khai tiến hành chiến tranh xâm lược, sáng ngày 23/9/1945, Xứ ủy và Ủy ban Hành chính Nam Bộ đã tiến hành họp khẩn cấp để bàn việc thực hiện chủ trương kháng chiến của Trung ương Đảng tại số nhà 107 đường Cây Mai thuộc Chợ Lớn (nay là đường Nguyễn Trãi). Hội nghị phân tích những âm mưu và hành động xâm lược của thực dân Pháp, thái độ đồng lõa của đế quốc Anh và quyết định thành lập Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ do Trần Văn Giàu làm Chủ tịch.

Nhà số 269 đường Cây Mai diễn ra cuộc họp khẩn cấp do Xứ ủy triệu tập. Hội nghị nhất trí thành lập Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ

Hai luồng ý kiến tranh luận gay gắt: Một bên cho rằng Pháp đã trắng trợn lộ rõ âm mưu tái xâm lược nước ta nên ta phải cấp thời hiệu triệu quân, dân Sài Gòn và Nam Bộ nhất tề đứng lên đánh trả ngay để bảo vệ nền độc lập nước nhà, đồng thời báo cáo, thỉnh thị Trung ương. Một bên khác đề nghị hòa hoãn, chỉ tổng bãi công, bãi thị, chờ lệnh Trung ương.

Sau cùng, hội nghị quyết định đồng thời với việc xin ý kiến Trung ương Đảng và Hồ Chủ tịch là phát động Nhân dân kháng chiến, “tướng ở biên cương không thể chờ lệnh vua mới đánh giặc khi giặc đánh qua biên ải”, không đánh trả ngay, không kháng chiến ngay thì địch có thời gian và điều kiện đánh chiếm rộng thêm chứ chúng không bao giờ ngưng, sẽ mất đất, mất uy thế cách mạng. Đương nhiên, vừa đánh, vừa đàm như cha ông đã làm nếu có điều kiện.

Sáng ngày 23/9/1945, Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ Trần Văn Giàu gửi Lời kêu gọi “Tất cả đồng bào, già trẻ, trai, gái hãy cầm vũ khí xông lên đánh đuổi quân xâm lược! Hỡi anh em binh sĩ, dân quân, tự vệ! Hãy nắm chặt vũ khí trong tay, xông lên đánh đuổi thực dân Pháp, cứu nước. Cuộc kháng chiến bắt đầu!”. Đó không chỉ là một mệnh lệnh mà còn là quyết tâm của cả một dân tộc quyết không chịu làm nô lệ một lần nữa.

Lời kêu gọi của Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ (Ảnh: Bảo tàng TP.Hồ Chí Minh)

Theo sát tình hình, Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên có những chỉ đạo kịp thời, sát sao đối với cuộc kháng chiến ở Nam Bộ. Ngay trong ngày 23/9/1945, sau khi nhận được điện của Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh triệu tập khẩn cấp Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng, chuẩn y quyết tâm kháng chiến của Nam Bộ và cử một phái đoàn của Trung ương vào Nam Bộ để cùng Xứ ủy chỉ đạo cuộc kháng chiến. Ngày 26/9/1945, qua Đài Tiếng nói Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào Nam Bộ khẳng định quyết tâm kháng chiến của Trung ương Đảng, Chính phủ và Nhân dân cả nước:

Hỡi đồng bào Nam Bộ!…

Chúng ta nhất định thắng lợi vì chúng ta có lực lượng đoàn kết của cả quốc dân.

Chúng ta nhất định thắng lợi vì cuộc tranh đấu của chúng ta là chính đáng…

Rõ ràng, quyết định của Xứ ủy Nam Bộ do Trần Văn Giàu làm Bí thư vào rạng sáng ngày 23/9/1945 là mốc son Mùa Thu rồi, ngày hăm ba, mở đầu cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc ta, là sự kiện mà từ đó Nam Bộ được vinh danh “Thành đồng Tổ quốc”.

Người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Chân dung về cuộc đời và sự nghiệp của Giáo sư Trần Văn Giàu xứng đáng để thế hệ sau học tập và noi theo

Nêu lên một số sự kiện trong một vài bước ngoặt lịch sử của dân tộc thể hiện bản lĩnh Trần Văn Giàu. Qua đó cũng toát lên nhân cách của ông. Song có thời, sử học và nhiều ý kiến của nhiều giới khác nhau lại chưa tiếp cận đúng mức sự thật lịch sử, đã gây ra không ít phiền muộn, tạo ra những bước thăng trầm trong cuộc đời Trần Văn Giàu. Thế nhưng, bản lĩnh là đây và nhân cách là đây… Nói về nhân cách Trần Văn Giàu, không thể không nói đến đức tính thủy chung. Ngoài thủy chung với gia đình, với người bạn đời duy nhất, với anh em họ hàng, quê hương, đó còn là sự thủy chung, kiên trì với lý tưởng, với con đường đã chọn. GS Trần Văn Giàu đã có hàng ngàn trang sách viết về chủ nghĩa yêu nước, về Đảng, về Bác Hồ, về Quốc tế cộng sản,…

Phó GS, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Dũng - nguyên Giám đốc Học viện Chính trị khu vực II, khi nghiên cứu về GS Trần Văn Giàu đã cho rằng: “Trần Văn Giàu xứng đáng là người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ở đây chúng ta không dám so sánh với Bác Hồ nhưng đó là những con người được giáo dục chủ nghĩa Mác-Lênin tới nơi tới chốn với phương pháp luận, sự thông minh nên có sự tiệm cận với nhau. Đó là vai trò của cá nhân trong lịch sử”.

Đặc biệt sau này khi Đảng ta phát động cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, dù tuổi cao, sức yếu, GS Trần Văn Giàu vẫn hết sức quan tâm và ai đến thăm, ông đều căn dặn: “Học Bác Hồ trước hết là phải làm gương, nêu gương, giữ mình cho tốt, cho sạch”.

Còn Phó GS, Tiến sĩ Phan Xuân Biên kể lại: “GS Giàu là thầy của thầy tôi. Là người may mắn được gần gũi GS, cảm nhận đầu tiên của tôi đó là con người lao động. Lao động nghiêm túc bằng cả tấm lòng, trí tuệ và lương tâm, trách nhiệm. Khi Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội - nơi Trần Văn Giàu làm Chủ nhiệm khoa đầu tiên, được phong Anh hùng, ông ra tham dự và nói ý nguyện muốn được đi viếng Cụ Hồ một lần nữa. Lý do ông đưa ra là trong những ngày cuối cùng trước khi mất, Cụ Hồ có hỏi: “Chú Giàu bây giờ ở đâu?”.

Sau khi Cụ Hồ mất, Ban Tổ chức lễ tang mời GS Giàu đến Hội trường Ba Đình, đứng cạnh linh cữu trong lễ tang. GS Giàu nói: “Trước khi mất, cụ nhớ tới mình, lần đi này, vì tuổi cao, sức yếu, chắc khó có dịp ra nữa, tôi muốn viếng cụ lần cuối”. Ngày ấy, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh lại đóng cửa, người bạn của tôi dẫn ông đi nói hay là đề nghị Ban quản lý mở cửa cho GS vào viếng? Ông lắc đầu: “Đừng làm trái thông lệ!”. Rồi ông bước đến giới hạn cuối cùng cho phép, bất ngờ GS quỳ xuống lạy Cụ Hồ và rơi nước mắt... Đáng khâm phục một nhân cách lớn!”./.

(còn tiếp)

Thanh Nga

Bài 4: Trở về nơi ra đi