Làm thế nào để 'dập tắt' thuốc lá lậu ở các nước ASEAN?

Lực lượng chức năng tiêu hủy thuốc lá nhập lậu. (Nguồn: TTXVN)

Tình trạng buôn lậu thuốc lá tại các nước ASEAN luôn là vấn đề nhức nhối và công tác phòng, chống thuốc lá lậu chưa bao giờ "hạ nhiệt." Tuy nhiên, để giải quyết triệt để vấn nạn này, rất cần sự chung tay hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực.

"Lỗ hổng" trong việc kiểm soát thuốc lá lậu tại ASEAN

Theo thông tin tại hội thảo "Dập tắt thuốc lá lậu" được tổ chức tại tỉnh Buriram, Thái Lan vào ngày 1/3 vừa qua, mọi hình thức buôn lậu trên toàn thế giới - bao gồm buôn lậu nông sản, rượu, thủy sản, lâm nghiệp, dầu mỏ, thuốc trừ sâu, thuốc lá và động vật hoang dã... - gây ra tổn thất kinh tế, mất sinh kế và thất thu thuế lên đến 2.200 tỷ USD mỗi năm.

Theo số liệu thống kê vào năm 2023, thuốc lá lậu chiếm 15% sản lượng tiêu thụ toàn cầu (485 tỷ điếu). Cũng trong năm này, ASEAN thiệt hại khoảng 3,7 tỷ USD do nạn buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, tác động của vấn nạn này không chỉ dừng lại ở tổn thất tài chính bởi thuốc lá lậu còn giúp các băng tội phạm có tổ chức thu về nguồn lợi nhuận cao khổng lồ, đồng thời làm suy yếu các chính sách kiểm soát thuốc lá, liên đới đến hành vi vi phạm nhân quyền và lao động cưỡng bức...

Thống kê cho thấy sản lượng thuốc lá lậu tại Thái Lan và Philippines đã tăng gấp 2-3 lần kể từ năm 2020. Riêng tại Thái Lan, theo khảo sát vào quý 3/2024, có đến 25% lượng thuốc lá tiêu thụ là thuốc lá lậu, gây thất thu thuế hơn 28 tỷ baht.

Tại Việt Nam, hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá, nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc xuất xứ… tiếp tục diễn biến phức tạp. Hằng năm, Nhà nước thất thu ngân sách khoảng 8.500 tỷ đồng do thuốc lá nhập lậu. Nhiều vụ vận chuyển, buôn lậu thuốc lá số lượng lớn đã bị phát hiện, xử lý. Công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá gặp nhiều khó khăn bởi các đối tượng luôn tìm mọi phương thức, thủ đoạn tinh vi để đưa thuốc lá lậu vào thị trường nội địa do lợi nhuận cao.

Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, chỉ riêng 10 tháng năm 2024, các lực lượng chức năng của cả nước bắt giữ hơn 7.500 vụ, tịch thu hơn 3,1 triệu bao thuốc lá nhập lậu, tiêu hủy hơn 1,4 triệu bao thuốc lá giả.

Đội Quản lý thị trường số 4, Cục Quản lý thị trường thành phố Cần Thơ kiểm đếm số thuốc lá lậu phát hiện trên một xe ôtô. (Ảnh: TTXVN phát)

Theo các chuyên gia, sự chênh lệch lớn về giá bán và mức thuế giữa các nước ASEAN tạo điều kiện cho nạn buôn lậu và trốn thuế. Chẳng hạn, thuế của các sản phẩm thuốc lá ở các nước như Singapore, Malaysia và Thái Lan nằm ở mức cao, kích thích nhu cầu mua thuốc lá lậu với mức giá rẻ hơn. Trong khi đó, việc kiểm soát biên giới lỏng lẻo, nạn tham nhũng, lạm dụng các khu thương mại tự do và các loại thuốc lá "trắng" (thuốc lá được sản xuất hợp pháp theo quy định trong nước nhưng nhằm mục đích buôn lậu trái phép qua các quốc gia khác) tiếp tục làm gia tăng nạn buôn lậu.

Không chỉ vậy, các lỗ hổng pháp lý ở một số nước cũng tạo khe hở cho các đối tượng buôn lậu "lách luật." Các quốc gia là nguồn xuất khẩu hàng lậu được hưởng lợi, còn các quốc gia nhập hàng lậu phải chịu thiệt hại.

Sự gia tăng hoạt động buôn lậu thuốc lá cho thấy các biện pháp giải quyết hiện tại chưa phát huy hết tác dụng và vấn đề này vẫn thiếu sự quan tâm đúng mức.

Lấp đầy các "lỗ hổng"

Theo các chuyên gia, phòng, chống nạn buôn lậu thuốc lá là vấn đề cấp bách tại ASEAN. Việc áp dụng một hướng tiếp cận toàn diện liên quốc gia trong khu vực chính là giải pháp then chốt để giải quyết vấn nạn này.

Trong lĩnh vực hải quan, Chiến dịch kiểm soát hải quan phối hợp lần thứ nhất (JCC) đã được tiến hành vào tháng 12/2023 với sự tham gia của 10 nước thành viên ASEAN, tập trung vào giải quyết tình trạng buôn bán thuốc lá bất hợp pháp trong khu vực.

Tại chiến dịch này, có 15 vụ việc bắt giữ thuốc lá được báo cáo tại 5 quốc gia (Malaysia, Thái Lan, Singapore, Việt Nam và Philippines) với số lượng tang vật thu giữ gồm 1.250kg (lá thuốc lá khô), 50.720 bao, 2.367 cây và 22.761 ream (giấy cuốn) thuốc lá.

Để ngăn chặn tình trạng buôn lậu thuốc lá tại ASEAN, ông Rodney Van Dooren, Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu-Tập đoàn Philip Morris International (PMI), cho rằng chìa khóa nằm ở việc thực thi pháp luật. Chẳng hạn, tỷ lệ thuốc lá lậu của Singapore rất thấp (chỉ 3%) là do luật của Singapore quy định mức phạt rất cao đối với hành vi vi phạm và việc thực thi pháp luật rất chặt chẽ.

Ông Rodney Van Dooren, Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu-Tập đoàn Philip Morris International (PMI) phát biểu tại hội thảo. (Nguồn: Vietnam+)

Cũng theo ông Rodney Van Dooren, Việt Nam là một trong số rất ít các quốc gia có điều khoản trong luật rất tốt, có thể nói là "tiêu chuẩn vàng" trong việc hạn chế buôn lậu thuốc lá, cụ thể là theo Điều 15 Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá yêu cầu việc ghi nhãn trên bao bì thuốc lá xuất khẩu được thực hiện theo yêu cầu của nước nhập khẩu.

"Tôi rất mong điều khoản luật này sẽ trở thành tiêu chuẩn vàng trên toàn cầu, là công cụ pháp lý có thể giải quyết được vấn đề buôn lậu thuốc lá," ông Rodney Van Dooren nói.

Ông Rodney Van Dooren khuyến nghị để kìm hãm nạn buôn lậu thuốc lá, cần tuân thủ các quy định của thị trường nhập khẩu, hài hòa hóa các quy định của quốc gia trung chuyển, tận dụng các hiệp định thương mại quốc tế và mở rộng hợp tác vượt trên phạm vi của các cơ quan hải quan.

Trong khi đó, theo bà Liyana Othman - Giám đốc vận động chiến dịch cấp cao, Hội đồng Kinh doanh EU-ASEAN, để ngăn chặn tình trạng buôn lậu thuốc lá, điều quan trọng đầu tiên là phải có sự phối hợp giữa các quốc gia. Hiện giờ, đã có một số nền tảng hoặc nhóm làm việc chung như giữa 3 nước Indonesia, Malaysia và Philippines. Điều thứ hai - không kém phần quan trọng - là sự phối hợp liên ngành trong nội bộ mỗi nước.

Bà Liyana Othman - Giám đốc vận động chiến dịch cấp cao, Hội đồng Kinh doanh EU-ASEAN. (Nguồn: Vietnam+)

Hiện nay, thủ đoạn của các băng nhóm buôn lậu rất tinh vi và diễn ra cả ở môi trường thương mại điện tử. Chẳng hạn, tại Singapore, hành vi buôn lậu thuốc lá diễn ra trên môi trường mạng, trên Telegram. Khi lực lượng chức năng đóng cửa trang mạng này thì lại có trang khác mở ra, và lực lượng chức năng luôn theo sau các nhóm tội phạm buôn lậu.

Có thể tới đây sẽ có các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ phát hiện hành vi buôn lậu, nhưng trước mắt, cần thực thi pháp luật chặt chẽ, tra soát các nguồn gốc hàng lậu để giải quyết tận gốc vấn đề. Như ở Singapore, đa phần hàng nhập lậu đến từ Malaysia nên giải pháp cơ bản là tăng cường giám sát biên giới, kiểm soát môi trường mạng chặt chẽ hơn, bà Liyana Othman lấy ví dụ.

Trước đó, phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh về thuốc lá quốc tế lần thứ hai do Cục Quản lý Thuốc lá Quốc gia Philippines (NTA) tổ chức, bà Belinda Sanchez - Giám đốc NTA - cho rằng cần có một hướng tiếp cận toàn diện để dập tắt thuốc lá lậu - hướng tiếp cận không chỉ xử lý phần ngọn mà giải quyết vấn đề từ gốc rễ.

"Hướng tiếp cận đa chiều là kết hợp giữa quy định quản lý, truyền thông nâng cao nhận thức và sự hợp tác của cộng đồng," bà Sanchez nhấn mạnh./.

Theo vietnamplus.vn

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/lam-the-nao-de-dap-tat-thuoc-la-lau-o-cac-nuoc-asean-post1019195.vnp