Độc đáo nghệ thuật hát bội

Chị Bùi Thị Hương (nghệ danh Tuyết Trinh, bìa phải) là con gái lớn của nghệ sĩ Ngọc Mai nối nghiệp truyền thống gia đình

Giữ nghề và truyền nghề

Là thế hệ thứ 3 trong gia đình có 4 thế hệ theo nghệ thuật hát bội, NS hát bội Trần Thị Mai (nghệ danh Ngọc Mai), quê tỉnh Tiền Giang, đã có hơn 60 năm gắn bó với ánh đèn sân khấu và nghệ thuật hát bội. Đối với các vở diễn, bà đều thuộc lòng và thông thạo những thể loại bài bản, nhịp phách và tính cách từng nhân vật cũng như thực hiện tốt các thao tác múa ra bộ và sử dụng tốt các loại đạo cụ sân khấu hát bội.

Sống trong “cái nôi” của nghệ thuật hát bội từ nhỏ, nữ NS Ngọc Mai sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật của mình. “Vì có sẵn nghề trong máu nên tôi theo hát bội từ lúc còn nhỏ. Mỗi khi lên sân khấu, tôi như được sống lại trong từng nhân vật, cảm nhận mọi vui buồn, sướng khổ của họ. Với tôi, hát bội là cái hồn, cái "nghiệp" mà tôi tình nguyện theo đuổi, đam mê suốt cả cuộc đời” - NS Ngọc Mai chia sẻ.

Hát bội là nghệ thuật đặc biệt từ nội dung cốt truyện đến cử chỉ, điệu bộ, lời ca, tiếng hát đến phục trang biểu diễn. NS Ngọc Mai bộc bạch: “Việc “sắm” mặt hay còn gọi là hóa trang gương mặt trong hát bội rất công phu. Khi “sắm” mặt, các NS phải bảo đảm được thần thái, các sắc màu đỏ, vàng, đen, trắng,... cũng mang một dụng ý riêng, biểu hiện tính cách nhân vật”.

Chứng kiến những thăng trầm của nghề, nhất là trong thời điểm hiện nay, nghệ thuật hát bội phải cạnh tranh với nhiều loại hình nghệ thuật khác, công chúng trẻ lại ít mặn mà với nghệ thuật truyền thống, với vai trò là Chủ nhiệm Câu lạc bộ Hát bội Long An - NS Ngọc Mai quyết tâm duy trì hoạt động câu lạc bộ và trao truyền nghề cho các thế hệ trong gia đình cùng các NS, nhạc công mộ điệu bộ môn nghệ thuật hát bội.

Nghệ sĩ Ngọc Mai cùng con gái út là nghệ sĩ Hương Thanh Thảo ôn lại những tuồng tích được ghi chép cẩn thận như “báu vật” gia truyền

Sở hữu năng khiếu thiên bẩm từ gia đình, NS Bùi Thị Miên (nghệ danh Hương Thanh Thảo, con gái út của NS Ngọc Mai) lần đầu tiên bước lên sân khấu hát bội khi mới 7 tuổi.

“Có lẽ lúc nhỏ, mỗi lần ngồi trong cánh gà xem cha mẹ biểu diễn mà niềm đam mê hát bội đã thấm vào máu thịt của tôi từ lúc nào không hay. Từ đó, tôi bắt đầu học hát, luyện âm. Sau đó, được cha mẹ chỉ dạy thêm về nhịp phách kết hợp thể hiện những động tác ra bộ có sử dụng đạo cụ như cung, kiếm, thương, đao để khi hát múa đúng giai điệu và múa khớp với tiếng trống. Mỗi lần cất lên tiếng hát, bao phiền muộn, áp lực đều quên hết. Hơn thế, tinh thần của những NS gạo cội khiến chúng tôi thấy phải có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn và phát huy các giá trị di sản của cha ông” - NS Hương Thanh Thảo chia sẻ. 

Không chỉ có cô con gái út Hương Thanh Thảo, cả chị gái Bùi Thị Hương (nghệ danh Tuyết Trinh) và anh trai Bùi Văn Mênh (chuyên về âm nhạc và ánh sáng trong đoàn), đều nối nghiệp gia đình, giữ gìn và phát huy nét đẹp của nghệ thuật hát bội truyền thống.

“Dưới lớp phấn son, những nghệ nhân như tôi chỉ mong tô thắm cuộc đời qua từng vai diễn, giúp người xem lấy đó làm vui và rút cho mình bài học nhân nghĩa ở đời” - NS Ngọc Mai bộc bạch.

Tiếp nối truyền thống gia đình

Hát bội không chỉ là loại hình nghệ thuật độc đáo mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Việt

Qua lời kể của NS Ngọc Mai, chúng tôi tìm gặp ông Đỗ Vân Phong (nhạc công chuyên về đánh trống của Câu lạc bộ Hát bội Long An), truyền nhân thứ 4 trong gia đình có 5 đời theo nghề hát bội.

Được biết, gia đình ông Phong là gia đình theo nghề hát bội lâu đời nhất còn giữ nghề tại Long An.

Trò chuyện với chúng tôi, ông Phong tự hào nói: “Cha tôi là ông Đỗ Văn Đồng, mọi người hay gọi là ông Năm Đồng. Cha mẹ tôi không chỉ hát bội hay mà cha tôi còn viết cả sách và sáng tác vở hát bội Ba chén rượu thề về Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực. Kiến thức về nghệ thuật hát bội của tôi bây giờ đều học từ gia đình”.

Vở Ba chén rượu thề từng gây tiếng vang lớn khi đưa sử ta vào hát bội. Vở diễn được báo chí ca ngợi và người dân tỉnh Kiên Giang tiếp nhận một cách nhiệt tình với hàng ngàn khán giả trong lần đầu công diễn tại Lễ giỗ Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực.

Từ nhỏ được cha mẹ cho đi theo ghe gánh hát, lớn lên trong tiếng trống, điệu đờn và những câu hát bội khiến bộ môn nghệ thuật này “ngấm sâu” vào tâm trí của ông Phong. Truyền thống gia đình là một di sản vô giá mà ông luôn trân trọng.

Thực hiện lời dặn truyền đời của dòng họ: “Dù thế nào đi nữa, trong gia đình cũng phải có ít nhất một người giữ nghề!” nên ông Phong luôn “bám” nghề, giữ gìn từng câu hát, điệu trống của bộ môn nghệ thuật này và truyền lại cho 2 người con của mình cùng nối nghiệp gia đình.

Ông Đỗ Vân Phong (nhạc công chuyên về đánh trống, bìa phải) là truyền nhân thứ 4 trong gia đình có 5 đời theo nghề hát bội

“Theo nghề, giữ nghề và cho các con học nghề vì tôi muốn các con hiểu được giá trị của hát bội, cùng tôi gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Nhưng khi truyền nghề, tôi cũng dặn con phải tìm một nghề nghiệp khác có thể lo cho cuộc sống. Bây giờ, hát bội là đam mê chứ không còn là nghề nuôi sống như hồi trước nữa” - ông Phong bộc bạch.

Bên cạnh duy trì đam mê với hát bội, gia đình ông còn tham gia biểu diễn nhạc lễ để có thu nhập ổn định cuộc sống.

Gắn bó với nghề từ thời trẻ đến nay, ông Phong luôn âm thầm lưu giữ "báu vật" của tổ nghiệp. “Mặc dù chỉ chuyên về âm nhạc nhưng qua từng bài biểu diễn, tôi hy vọng có thể lan tỏa đến nhiều người để những ai yêu thích có thể tìm hiểu, học hỏi và giữ gìn để nghệ thuật hát bội không bị mai một” - ông Phong bày tỏ.

Hát bội không chỉ là loại hình nghệ thuật độc đáo mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Việt. Qua những câu chuyện, những nhân vật, người xem như được sống lại một thời kỳ lịch sử hào hùng. Nghệ thuật hát bội đã góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc./.

Thu Thảo