Chính quyền gần dân - Từ chính sách đến thực tiễn: Lời cam kết gần dân và phép thử từ thực tế cấp cơ sở (Bài 1)

Bài 1: Lời cam kết gần dân và phép thử từ thực tế cấp cơ sở

Tổ chức chính quyền địa phương (CQĐP) theo mô hình 2 cấp, dù ban đầu có thể chỉ được nhìn nhận như một sự điều chỉnh cấu trúc nhưng thực chất lại là một lời cam kết chính trị mạnh mẽ, thể hiện khát vọng cháy bỏng về một chính quyền thực sự đồng hành, sát cánh và tận tụy phục vụ Nhân dân. Song, khi quyền hạn và trách nhiệm được trao về cấp cơ sở một cách mạnh mẽ, bài toán lớn về năng lực lại được đặt ra. Đây chính là phép thử quyết định liệu lời hứa “gần Nhân dân” có thực sự thành hiện thực?

Hiện tại, người dân có thể làm thủ tục xác nhận đất đai ngay tại xã, phường, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí (Trong ảnh: Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phạm Tấn Hòa (bìa phải) khảo sát Trung tâm Phục vụ hành chính công xã Hiệp Hòa, tỉnh Tây Ninh)

Tầm nhìn đột phá từ nghị trường

Việc chính thức áp dụng mô hình CQĐP 2 cấp (tỉnh và xã) từ ngày 01/7/2025 theo Luật Tổ chức CQĐP năm 2025 là một dấu mốc lịch sử. Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật này với một quyết tâm chính trị rất cao, thể hiện sự đổi mới sâu sắc trong tư duy lập pháp: kiên quyết phân quyền mạnh mẽ, triệt để, lấy Nhân dân và doanh nghiệp làm trung tâm của mọi chính sách.

Quá trình thảo luận và thông qua Luật tại nghị trường đã diễn ra hết sức sôi nổi và đầy trách nhiệm. Các đại biểu Quốc hội dành nhiều thời gian để phân tích, tranh luận về những ưu điểm cũng như thách thức của mô hình mới, đặc biệt là việc trao quyền lớn hơn cho cấp xã. Tầm nhìn của Quốc hội trong việc ban hành Luật này không chỉ dừng lại ở việc tinh gọn bộ máy mà còn thể hiện sự chuyển hóa sâu sắc trong tư duy quản trị: từ hình thái “hành chính quản lý” sang mô hình “hành chính phục vụ”. Đây là một quyết sách chiến lược nhằm loại bỏ những tầng nấc trung gian rườm rà, vốn là nguồn cơn gây phiền toái, nhũng nhiễu cho Nhân dân và doanh nghiệp trong các thủ tục hành chính.

Sự ủng hộ gần như tuyệt đối của Nhân dân trên cả nước dành cho chủ trương này đã cho thấy một niềm tin và kỳ vọng to lớn. Theo khảo sát của Bộ Nội vụ vào tháng 6/2025, 85% người dân ở các xã thí điểm mô hình CQĐP 2 cấp bày tỏ sự hài lòng với việc giảm bớt các tầng nấc hành chính. Ở nhiều nơi, người dân phấn khởi bởi không còn phải vượt đường xa lên huyện hay tỉnh như trước đây để làm thủ tục xác nhận đất đai mà được giải quyết ngay tại xã, phường, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí.

Thực thi trao quyền và vai trò giám sát của HĐND cấp xã

Lời hứa “gần Nhân dân” được cụ thể hóa bằng sự “trao quyền” mạnh mẽ cho chính quyền cấp xã, được quy định rõ trong Luật Tổ chức CQĐP năm 2025. Theo báo cáo của Bộ Nội vụ, khoảng 80% thủ tục hành chính cấp huyện đã được chuyển giao về xã từ tháng 7/2025, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong phân quyền.

Theo Điều 22 của Luật Tổ chức CQĐP năm 2025, UBND cấp xã nay phải đảm đương những nhiệm vụ quản lý nhà nước toàn diện trên địa bàn. Những nhiệm vụ này bao gồm nhưng không giới hạn ở: quản lý đất đai và quy hoạch xây dựng; quản lý tài chính, ngân sách; thực hiện các thủ tục hành chính về hộ tịch, cư trú, tư pháp và quản lý các lĩnh vực giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội trên địa bàn.

Song hành với việc trao quyền là vai trò không thể thiếu của HĐND cấp xã. HĐND cấp xã với các đại biểu do Nhân dân bầu, có trách nhiệm giám sát việc thực hiện các nhiệm vụ được phân quyền, đảm bảo rằng quyền lực không bị lạm dụng hoặc thiếu hiệu quả. HĐND cấp xã đã có đủ thẩm quyền tổ chức các phiên chất vấn, các phiên giải trình để giám sát việc thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật.

Tuy nhiên, việc trao quyền mạnh mẽ này cũng đặt ra một bài toán, một phép thử năng lực vô cùng lớn. Đây có thể xem là thách thức cốt lõi có thể quyết định sự thành bại của cả cuộc cải cách.

Nâng cao năng lực, vững bước tương lai

Một cuộc cải cách lớn không thể tránh khỏi những rủi ro tiềm ẩn. Việc chủ động nhận diện sớm và xây dựng các giải pháp phòng ngừa sẽ giúp chúng ta vững bước tiến về phía trước. Thành công của cuộc cải cách lịch sử này không tự động đến từ việc thay đổi cơ cấu, mà phụ thuộc vào sự nỗ lực đồng bộ và quyết liệt.

Trước hết, nâng cao năng lực cho chính quyền cấp cơ sở là một yêu cầu bức thiết và mang tính chiến lược. Theo thống kê của Bộ Nội vụ, từ đầu năm 2025, hơn 50.000 cán bộ xã trên cả nước đã được tham gia các khóa đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hành chính, nghiệp vụ chuyên ngành và kỹ năng đấu thầu. Tuy nhiên, cần tiếp tục chuyên sâu hóa các chương trình này, tập trung vào kỹ năng thẩm định hồ sơ kỹ thuật phức tạp, quản lý tài chính công với các dự án lớn và nghiệp vụ giải quyết thủ tục hành chính đa dạng đã được phân cấp.

Thách thức đầu tiên là nguy cơ “quá tải” tại bộ phận một cửa cấp xã. Thực tế, trong mô hình CQĐP 3 cấp trước đây, người dân từng phải chờ đợi nhiều tuần, thậm chí cả tháng để nhận giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do thiếu nhân lực xử lý hồ sơ. Tình trạng này có nguy cơ tái diễn ở nhiều xã nếu không có sự đầu tư kịp thời.

Thách thức thứ hai là khả năng xuất hiện “khoảng trống” trong quản lý các vấn đề mang tính liên xã, liên phường. Để giải quyết “khoảng trống” này, cấp tỉnh cần chủ động xây dựng quy chế phối hợp liên xã, phường, có tính pháp lý rõ ràng. Quy chế này có thể quy định các cuộc họp định kỳ giữa lãnh đạo các xã, phường lân cận để thống nhất giải pháp cho các vấn đề chung hoặc thành lập các tổ công tác liên xã, phường để cùng xử lý các vi phạm.

Một rủi ro khác là tư duy “chuyển hồ sơ” thay vì “giải quyết vấn đề”. Nếu cán bộ cấp xã vẫn giữ thói quen thụ động, chỉ chuyển tiếp hồ sơ mà không chủ động tìm cách tháo gỡ vướng mắc thì việc phân quyền sẽ không thể phát huy hiệu quả tối đa. Để khắc phục thách thức này, đội ngũ cán bộ cần nâng cao nhận thức và năng lực giải quyết vấn đề.

Nhận diện những thách thức không phải để hoang mang mà là để thấy rõ hơn những việc cần làm. Quan trọng hơn, đó còn là việc phải xây dựng được những cơ chế hữu hiệu để Nhân dân có thể tham gia, đồng hành và giám sát, tiếp thêm sức mạnh cho chính quyền. HĐND cấp xã, với vai trò đại diện cho tiếng nói của Nhân dân, sẽ là “cầu nối” quan trọng để bảo đảm rằng quyền lực thực sự trở về với gốc, để Nhân dân không chỉ là đối tượng được phục vụ mà còn là chủ thể tham gia kiến tạo./.

(còn tiếp)

Trần Quốc Việt

Bài 2: Dân chủ từ gốc - quyền năng kiến tạo của nhân dân