Đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy: Đề xuất hoàn thiện quy định về thương mại điện tử qua hình thức livestream và quản lý nền tảng xuyên biên giới

Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật Thương mại điện tử (sửa đổi)

Tham gia thảo luận, đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Tây Ninh đánh giá cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra trong việc hoàn thiện dự án luật trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp này. Đồng thời, đại biểu cũng đưa ra một số ý kiến góp ý cụ thể nhằm tiếp tục hoàn thiện dự án luật, bảo đảm tính khả thi và phù hợp với thực tiễn.

Đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy - Phó Trưởng chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh phát biểu

Thứ nhất, một trong những vấn đề được dư luận tâm tư, lo lắng là việc người livestream, đặc biệt người nổi tiếng, bán hàng qua phiên livestream với doanh thu lớn nhưng quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả, hàng kém chất lượng hoặc né trách nhiệm sau khi người tiêu dùng phản ánh.

Trong dự thảo Luật, các điều khoản từ Điều 21 đến Điều 23 đã xác định tương đối đầy đủ trách nhiệm của 3 chủ thể chính trong hoạt động livestream bán hàng, gồm: Người bán, người livestream và nền tảng.

Dù vậy, khi đối chiếu với một số tình huống trong thực tế, chẳng hạn các vụ việc người nổi tiếng livestream bán hàng kém chất lượng, "thổi phồng" công dụng thực phẩm chức năng, hoặc trường hợp dùng kỹ thuật “seeding ảo” để thao túng niềm tin người mua, thì vẫn còn một số khoảng trống cần được làm rõ hơn để tăng tính khả thi.

Cụ thể, trách nhiệm “không cung cấp thông tin gian dối” của người livestream tại khoản 3 Điều 22 mang tính nguyên tắc, nhưng dự thảo chưa làm rõ cơ chế kiểm soát trước khi phát sóng đối với các mặt hàng có nguy cơ tác động đến sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, quy định lưu trữ dữ liệu livestream trong thời gian 1 năm tại điểm b khoản 5 Điều 14 có thể chưa đủ bảo đảm khi xảy ra tranh chấp hoặc xử lý vi phạm kéo dài.

Ngoài ra, dự thảo chưa nói rõ quyền tiếp cận bản ghi livestream của người tiêu dùng khi có tranh chấp và cũng chưa quy định rõ trách nhiệm cung cấp bản ghi theo yêu cầu của cơ quan quản lý. Trường hợp người livestream đưa ra thông tin vượt quá nội dung quảng cáo đã được xác nhận thì chưa có cơ chế xử lý riêng, nhất là trách nhiệm liên đới với người bán.

Bên cạnh đó, nền tảng hiện chỉ bị ràng buộc về nghĩa vụ gỡ bỏ nội dung vi phạm, chưa có quy định liên quan đến kiểm soát thuật toán đề xuất ưu tiên hiển thị livestream - trong khi đây là một yếu tố cho là góp phần tạo hiệu ứng lôi kéo mua hàng theo “đám đông ảo”.

Để bảo đảm dự thảo phù hợp hơn với thực tiễn đang diễn biến rất nhanh của thương mại qua livestream, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh đề nghị cân nhắc một số điểm sau:

Một là, bổ sung cơ chế kiểm soát trước khi phát trực tiếp đối với các phiên livestream quảng cáo công dụng đặc biệt (ví dụ: Sản phẩm ảnh hưởng sức khỏe như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm,…), theo hướng người bán hoặc người livestream phải cung cấp hồ sơ sản phẩm cho nền tảng thương mại điện tử để rà soát có điều kiện.

Hai là, làm rõ trách nhiệm liên đới của người livestream trong trường hợp đưa thông tin vượt quá hoặc sai lệch so với hồ sơ hàng hóa do người bán cung cấp; kèm theo biện pháp xử lý bổ sung như cấm livestream trong thời gian nhất định.

Ba là, mở rộng thời hạn lưu trữ dữ liệu livestream lên 2 năm hoặc tối thiểu 2 năm và quy định nghĩa vụ cung cấp bản ghi, bình luận, bằng chứng chốt đơn cho người tiêu dùng hoặc cơ quan có thẩm quyền khi có tranh chấp hoặc yêu cầu điều tra.

Bốn là, bổ sung nghĩa vụ nền tảng công khai tiêu chí hiển thị livestream, kiểm soát bình luận "seeding ảo" và có cơ chế cảnh báo khi phát hiện lưu lượng tương tác bất thường.

Năm là, có thể xem xét phân loại “người livestream có ảnh hưởng lớn” hoặc “phiên livestream có doanh thu lớn” để áp dụng cơ chế kiểm soát chặt hơn, tương tự cách nhiều quốc gia đã và đang thực hiện.

Thứ hai, tại các Điều 26, 27, 29 và 30 của dự thảo luật đã bước đầu thiết lập khung quản lý đối với các nền tảng thương mại điện tử nước ngoài thông qua một số nghĩa vụ như: Thông báo hoặc đăng ký hoạt động tại Việt Nam; có đại diện pháp lý trong nước và thực hiện ký quỹ để bảo đảm bồi thường khi xảy ra vi phạm. Việc giao Chính phủ quy định chi tiết là hợp lý, vì mức độ hiện diện của các nền tảng xuyên biên giới hiện nay rất khác nhau, có trường hợp chỉ phát sinh vài giao dịch nhỏ lẻ, nhưng cũng có những nền tảng đạt quy mô hàng triệu người dùng tại Việt Nam.

Tuy nhiên, để hạn chế cách hiểu tùy nghi khi triển khai sau này, đại biểu Thúy đề nghị ngay trong dự thảo cần gợi mở một nguyên tắc về “ngưỡng hiện diện tại thị trường Việt Nam” nhằm làm cơ sở kích hoạt nghĩa vụ. Trên thực tế, việc xác định đối tượng phải kê khai thuế đối với các nền tảng số xuyên biên giới trong thời gian qua (như Netflix, TikTok,…) đã từng gây tranh luận, chủ yếu thiếu một tiêu chí định lượng rõ ràng ngay ở cấp luật.

Nếu dự thảo không đưa ra định hướng tối thiểu (ví dụ có thể xem xét theo các chỉ số về doanh thu phát sinh tại Việt Nam, số lượng giao dịch hoặc tổng giá trị giao dịch, số người dùng hoạt động thường xuyên…), các văn bản dưới luật có thể sẽ đặt ra tiêu chí quá rộng hoặc quá chặt, làm ảnh hưởng đến khả năng thực thi hoặc gây gánh nặng không cần thiết cho các nền tảng quy mô nhỏ.

Liên quan đến cơ chế ký quỹ, cần khẳng định rõ đây là biện pháp nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Việt Nam để bảo đảm thi hành quyết định xử lý vi phạm, tránh trở thành một rào cản kỹ thuật để hạn chế sự tham gia của các nền tảng nước ngoài. Trong bối cảnh Việt Nam đã tham gia CPTPP, EVFTA và có lộ trình mở cửa thị trường dịch vụ số, việc thiết kế ký quỹ nếu thiếu minh bạch hoặc không tương xứng với mức độ rủi ro có thể bị coi là không phù hợp với nghĩa vụ hội nhập quốc tế.

Từ các phân tích trên, mặc dù dự thảo đã trao quyền quy định chi tiết cho Chính phủ, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh đề nghị nên bổ sung ngay tại điều luật một số nguyên tắc nhằm định hướng cho quá trình xây dựng văn bản dưới luật.

Cụ thể: (i) nghĩa vụ chỉ áp dụng đối với nền tảng có mức hiện diện đáng kể tại thị trường Việt Nam; (ii) ký quỹ được sử dụng cho mục đích bảo đảm thi hành trách nhiệm pháp lý và không mang tính phân biệt đối xử; (iii) mức ký quỹ phải tương xứng với mức độ rủi ro phát sinh từ hoạt động của nền tảng. Việc quy định theo hướng này sẽ giúp khung pháp lý vừa có tính dự báo, vừa tránh phát sinh vướng mắc trong quá trình thi hành sau này./.

ND