Đồng chí Châu Văn Liêm - Nhà giáo yêu nước, nhà giáo cách mạng

1. Châu Văn Liêm có bí danh là Việt, sinh ngày 29/6/1902 ở ấp Rạch Tra, xã Thới Thạnh, quận Ô Môn, tỉnh Cần Thơ (nay là ấp Thới Bình B, xã Thới Thạnh, huyện Thới Lai, TP.Cần Thơ) trong một gia đình nông dân bậc trung. Sinh ra trong một gia đình có học lại gần dân, sớm hấp thụ tình yêu quê hương, đất nước và nhìn thấy bất công xã hội. Khi ở Sài Gòn, đồng chí Châu Văn Liêm có điều kiện quen biết những người yêu nước và tiếp xúc với sách báo tiến bộ như sách của Đông Kinh Nghĩa Thục, thơ văn yêu nước của Trần Tuấn Khải, Hải ngoại huyết thư của Phan Bội Châu và nhất là báo Tiếng Chuông Rè (La Cloche Fèlée) - tờ báo đầu tiên ở Đông Dương dám đăng công khai Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản. Ông rất hâm mộ tư tưởng dân tộc bài Pháp, yêu nước và tiến bộ và thường xuyên tìm đến trao đổi quốc sự với người sáng lập tờ báo này là nhà trí thức yêu nước Nguyễn An Ninh, vừa tham gia đấu tranh cùng học sinh, giáo sinh thành phố chống luật lệ bất công của Nha học chính Pháp.

Ra trường năm 1924, ông về dạy học lớp Nhứt ở Long Xuyên. Thay vì dạy theo chương trình của Pháp, ông vận động đấu tranh đòi bỏ lối giảng dạy và thi cử xa rời thực tế này và dạy cho học sinh tư tưởng tự do dân chủ và tinh thần dân tộc, nên năm 1926 bị nhà cầm quyền đổi về trường sơ học ở quận Chợ Mới, xem như một hình thức kỷ luật đối với giáo viên có “đầu óc chống Pháp này”. Ở đây, ông hưởng ứng cuộc để tang Phan Chu Trinh bằng cách tổ chức đoàn đại biểu đi Sài Gòn dự lễ truy điệu rồi trở về tổ chức lễ truy điệu ở Mỹ Luông, Long Điền (Chợ Mới) với khoảng 3.000 người dự mà ông là diễn giả chính. Sau cuộc bãi khóa ở Trường Trung học Cần Thơ (Collège de Cần Thơ), nhiều học sinh tiến bộ bị đuổi học tìm về Châu Văn Liêm và ông lập ra Hội Học sinh giáo viên hữu ái ở Long Xuyên. Ở thôn quê, vừa dạy học, Châu Văn Liêm vừa vận động nông dân đấu tranh chống luật lệ bất công của địa chủ, cường hào. Kỳ nghỉ hè năm ấy, ông về Ô Môn lập Đảng Việt Nam phục quốc, nhằm tập hợp những người yêu nước chịu ảnh hưởng tư tưởng Nguyễn An Ninh, liên lạc với các tổ chức cách mạng ở nước ngoài, nhờ tích cực hoạt động, đã bắt được liên hệ với tổ chức Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên (thường gọi tắt là Thanh niên) của Nguyễn Ái Quốc sáng lập từ tháng 6/1925. Cuối năm 1927, Châu Văn Liêm được kết nạp vào tổ chức cộng sản này, đến năm 1928 làm Bí thư Tỉnh bộ Long Xuyên. Sau vụ án tại nhà số 5 đường Barbier, Tổng bộ lập Kỳ bộ mới, tháng 3/1929, Châu Văn Liêm được bầu vào Ban Thường vụ Kỳ bộ Nam kỳ và được cử đi dự Đại hội Thanh niên toàn quốc ở Hương Cảng (Trung Quốc). Trở về nước giữa lúc tình hình nhiều hội viên Thanh niên bị bắt và nhận được chỉ đạo ở hải ngoại, Châu Văn Liêm thành lập tổ chức Đảng cộng sản lấy tên là An Nam Cộng sản Đảng, được cải tổ từ một bộ phận của tổ chức Thanh niên.

Trở về từ Hương Cảng sau cuộc họp hợp nhất ba tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Đông Dương, Châu Văn Liêm trở thành người có tư cách thực hiện việc thống nhất các tổ chức cộng sản từ Khánh Hòa đến Cà Mau. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ này, đồng chí giữ chức Bí thư Liên tỉnh ủy Gia Định - Chợ Lớn, đã chọn Đức Hòa làm địa bàn đứng chân xây dựng cơ sở và phong trào cách mạng - nơi ấy có nhà cách mạng Võ Văn Tần, người mà Châu Văn Liêm đã móc cơ sở khi dừng chân trên đường từ Cần Thơ về Sài Gòn. Và cũng tại Đức Hòa, từ sự chỉ đạo của đồng chí Châu Văn Liêm, Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Chợ Lớn ra đời ngày 6-3-1930 do Võ Văn Tần làm Bí thư. Ở Đức Hòa, dù trong hoàn cảnh bị Pháp và tay sai đánh hơi, lùng sục dò xét gắt gao, đồng chí với lối tuyên truyền giản dị, dễ hiểu mà sâu sắc, được quần chúng nhân dân tin yêu hết lòng bảo vệ, đã tích cực hoạt động. Sau đó đến tháng 5/1930, đồng chí trực tiếp thành lập thêm Chi bộ làng Hựu Thạnh với 8 đảng viên, từ đó tiến tới thành lập Quận ủy, đưa phong trào đấu tranh nhanh chóng lên mạnh ở Đức Hòa.

Tháng 5/1930, Đảng lãnh đạo nhiều cuộc biểu tình lớn nhân kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động, trong đó có cuộc biểu tình của 1.000 người ở Long Xuyên bị thực dân Pháp đàn áp, đồng chí Châu Văn Liêm chủ trương huy động lực lượng nông dân Chợ Lớn - Gia Định nhất loạt cùng một ngày tổ chức ba cuộc biểu tình lớn ở Đức Hòa, Hóc Môn và Bà Hom để chia lửa với Long Xuyên. Ngày 4-6-1930, dưới sự lãnh đạo của đồng chí Châu Văn Liêm và đồng chí Võ Văn Tần (lúc này là Bí thư Quận ủy Đức Hòa), khoảng 5.000 nông dân ở các làng quanh quận lỵ Đức Hòa gồm Hựu Thạnh, Bình Tả, Bình Hữu, Đức Hòa, Hòa Khánh, Lương Hòa, Đức Hòa, Tân Phú, Mỹ Hạnh,… vác cờ đỏ búa liềm kéo về Dinh quận đưa yêu sách bớt xâu, giảm thuế, chống đem lính đàn áp, khủng bố dân chúng,…

Quận Sành (Huỳnh Văn Đẩu) sợ hãi lẩn tránh việc giải quyết nên cuộc biểu tình kéo dài. Chiều tối, thực dân Pháp huy động lực lượng lính khố xanh từ Bà Hom, cảnh sát từ Sài Gòn, do tên cò Dreuil chỉ huy kéo xuống đàn áp, súng ống lưỡi lê chĩa thẳng vào đoàn người. Quận Sành ra mặt, lệnh giải tán đoàn biểu tình. Theo chỉ đạo của đồng chí Châu Văn Liêm, đoàn người siết chặt hàng ngũ, hô to khẩu hiệu “giảm thuế”, đòi bắt tên chủ quận. Đang lúc giằng co, đồng chí Châu Văn Liêm bước lên một chỗ cao hô lớn: “Đừng sợ chết, chục này còn chục khác, trăm này còn trăm khác !”, rồi một mình dũng cảm tiến lên phía trước đối mặt với tên thực dân, bằng vốn tiếng Pháp thông thạo của mình, đòi y phải giải quyết yêu sách cho dân. Hành động và lời kêu gọi của đồng chí như một lời hiệu triệu cho đoàn biểu tình xốc tới với khí thế ngày càng mạnh mẽ. Tên cò Dreuil rút súng lục bắn vào giữa ngực đồng chí Châu Văn Liêm rồi ra lệnh cho lính xả đạn vào đoàn biểu tình, làm thêm nhiều người chết và bị thương ngay cách Dinh quận khoảng 100m. Đoàn biểu tình chựng lại, tản ra nhưng chưa giải tán hẳn. Đến 11 giờ đêm, địch điều thêm lực lượng và bắt đi khoảng 100 người với sự thị thực của Thống đốc Nam kỳ và Chủ tỉnh Chợ Lớn Renault thì cuộc biểu tình mới chấm dứt. Đồng chí Châu Văn Liêm hy sinh, nhân dân Đức Hòa đem xác đồng chí về ấp Nhơn Hòa (nay thuộc Đức Hòa Thượng) nhưng sau đó tề địch gom chung với số ngươi bị chết, bị thương đưa lên Chợ Lớn rồi biệt tích mà không biết đó là xác “người An Nam cầm đầu cuộc biểu tình” mà chúng đang truy tìm.

90 năm trôi qua, nơi đồng chí Châu Văn Liêm hy sinh đã trở thành di tích lịch sử. Giặc giết đồng chí và giải tán cuộc đấu tranh ngày ấy bằng súng đạn nhưng không giết được tinh thần và khí phách Châu Văn Liêm và phong trào đấu tranh cách mạng mà đồng chí gieo mầm nơi đây.

2. Để ghi nhớ công ơn, sự hy sinh của đồng chí Châu Văn Liêm, tên của ông được đặt cho nhiều địa danh tại Đức Hòa và Long An, trong đó có Trường Tiểu học Châu Văn Liêm (thị trấn Hậu Nghĩa, huyện Đức Hòa). Tiền thân của Trường Tiểu học Châu Văn Liêm là Trường Tiểu học Bàu Trai, được thành lập từ năm 1940. Sau nhiều lần chuyển địa điểm, sáp nhập và đổi tên, đến năm 1994, trường chính thức mang tên Trường Tiểu học Châu Văn Liêm.

Tên của đồng chí Châu Văn Liêm được đặt cho ngôi trường tại thị trấn Hậu Nghĩa, huyện Đức Hòa

Kể cho chúng tôi nghe về truyền thống lịch sử của nhà trường, Tổng phụ trách Đội - Phạm Anh Tuấn cho biết, tập thể giáo viên, học sinh của trường luôn nỗ lực, ra sức rèn luyện, phấn đấu để xứng đáng ngôi trường được mang tên người anh hùng. Vào đầu mỗi năm học mới, trường thực hiện chương trình phát thanh măng non về tiểu sử thầy Châu Văn Liêm. Đồng thời tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của thầy.

Đặc biệt, ngày 04/6 kỷ niệm ngày đồng chí Châu Văn Liêm hy sinh cũng là ngày truyền thống của trường. Dịp này, trường đều tổ chức họp mặt ôn lại truyền thống, thắp hương tưởng nhớ người anh hùng, người thầy yêu nước, cống hiến cả cuộc đời cho cách mạng. Em Hoa Kiều Nhi, lớp 4/5, chia sẻ: “Em cảm thấy rất vinh dự, tự hào được học dưới mái trường này. Để xứng đáng với truyền thống của trường, em luôn cố gắng học tập, trở thành con ngoan, trò giỏi”.

Theo Hiệu trưởng Trường Tiểu học Châu Văn Liêm - Trương Văn Phước, hiện nay, trường có 100% giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn. Hàng năm, tỷ lệ học sinh hoàn thành chương trình tiểu học luôn đạt 100%. Những cuộc thi giáo viên giỏi, học sinh giỏi cấp huyện và tỉnh, trường luôn tích cực tham gia và đoạt nhiều giải cao. Tỷ lệ học sinh khá, giỏi không ngừng tăng lên. Nhiều năm liền, trường duy trì thành tích là đơn vị thi đua xuất sắc, được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì năm 2018.

Những thành tích mà Trường Tiểu học Châu Văn Liêm đã đạt không chỉ khẳng định sự phấn đấu toàn diện của tập thể nhà trường mà còn thể hiện sự trân trọng, lòng biết ơn của thế hệ hôm nay với những người đã hy sinh cho đất nước, trong đó có người thầy, người chiến sĩ cách mạng Châu Văn Liêm./.

Nguyễn Tấn Quốc - Kỳ Nam