Đôi chiếu Thuận Lễ và gương hy sinh oanh liệt của ông Đỗ Tường Tự

Đình Tân Xuân là nơi thờ phụng ông Đỗ Tường Tự và diễn ra Lễ hội Làm Chay hàng năm

1. Ông Đỗ Tường Tự là người con thứ ba trong một gia đình giàu có ở làng Dương Xuân (nay thuộc xã Dương Xuân Hội, huyện Châu Thành). Song thân của hai ông là ông bà Đỗ Tường Kiên - Huỳnh Thị Đức, một trong những người đầu tiên có công khai phá vùng đất Tầm Vu, Dương Xuân Hội thuộc huyện Châu Thành ngày nay. Ngôi nhà 36 cửa của ông Đỗ Tường Kiên (tọa lạc tại xã Long Trì, huyện Châu Thành) từng là trung tâm liên lạc phong trào vũ trang kháng Pháp do Thủ Khoa Huân lãnh đạo. Khi hai ông trưởng thành thì thực dân Pháp đã đem quân xâm chiếm khắp lục tỉnh Nam kỳ.

Năm 1874, ông Đỗ Tường Tự đang làm Hương thân làng Dương Xuân đã gia nhập vào hàng ngũ kháng chiến dưới quyền chỉ huy của Thủ Khoa Huân. Tháng 9/1874, Pháp huy động lực lượng mạnh do Trần Bá Lộc chỉ huy tấn công vào căn cứ Bình Cách. Đến tháng 4/1875, Pháp bắt được Thủ Khoa Huân và đem xử chém tại làng Tịnh Hà, Chợ Gạo.

Trước tình thế ấy, ông Đỗ Tường Tự cùng anh là Đỗ Tường Phong đã quyết tâm tiếp nối ngọn cờ khởi nghĩa của Thủ Khoa Huân. Hai ông đã tập hợp những nghĩa quân đang phiêu tán trong vùng và chiêu mộ những người yêu nước khắp nơi tới ứng nghĩa. Nghĩa quân tụ họp ngày càng đông, hai ông Đỗ Tường Phong và Đỗ Tường Tự quyết định chọn vùng Long Trì, Bình Cách làm căn cứ khởi nghĩa. Giặc Pháp biết việc này nên đã bắt giam và tra tấn ông Đỗ Tường Kiên đến nỗi ông phải mang bệnh mà chết. Chúng còn cho đốt nhà 36 cửa, cắt gân ông Đỗ Tường Soạn để ép buộc hai ông Đỗ Tường Phong và Đỗ Tường Tự phải ra đầu thú. Nhưng cả gia đình họ Đỗ đã kiên quyết ủng hộ hai ông đứng lên khởi nghĩa.

Sang năm Mậu Dần 1878, sau khi chuẩn bị mọi điều kiện về vũ khí, lương thực, đạn dược, hai ông Đỗ Tường Phong và Đỗ Tường Tự làm lễ xuất quân ở ruộng Cây Keo (nay thuộc ấp Vĩnh Xuân, xã Dương Xuân Hội) rồi tiến đánh đồn Bình Cách. Sau đó, nghĩa quân về căn cứ Long Trì - Bình Cách và tập kích các đồn Pháp trong vùng. Giặc Pháp bèn đem lực lượng đến đàn áp nghĩa quân. Do lực lượng có hạn, chiến đấu đơn độc không có lực lượng tiếp ứng, lại bị bọn gian thương bán súng giả... nên nghĩa quân nhanh chóng thất bại. Nhiều nghĩa quân bị Pháp bắt, chém đầu, chôn chung trên một gò đất ở Vĩnh Xuân mà ngày nay nhân dân vẫn gọi là Gò Trăm Đầu.

2. Thất trận, ông Đỗ Tường Tự lánh về Phú Hòa (nay là xã Trung Hòa - Tiền Giang), đến ngày 23-4 năm Mậu Dần (1878), ông bị Pháp bắt giải về làng Dương Xuân (thị trấn Tầm Vu ngày nay). Bọn giặc ra sức dụ hàng ông, chúng hứa sẽ cho ông lãnh chức Tổng trấn Tân An - Mỹ Tho nhưng ông đã khẳng khái chối từ. 3 hôm sau, ngày 26/4, Pháp đem ông đến đình làng Dương Xuân xử tử. Hương chức và dân làng đều cảm phục Đỗ Tường Tự. Họ kéo nhau đến chợ Tầm Vu thật đông đảo để tiễn ông. Mẹ và vợ con ông đã bày sẵn một mâm cơm để tế sống ông.

Bà Châu Thị Đạt - vợ ông Đỗ Tường Tự, người làng Thuận Lễ, một nơi có nghề dệt chiếu từ lâu đời ở phủ Tân An đã mang theo một đôi chiếu đến tận pháp trường. Ông Đỗ Tường Tự đầu bịt khăn tang, quỳ trên đôi chiếu lạy mẹ mình là bà Huỳnh Thị Đức, rồi hướng về Thuận Lễ lạy mẹ vợ. Vợ và 3 người con của ông cũng quỳ lạy ông mỗi người 4 lạy. Sau đó, ông bồng 2 người con trai là Đỗ Tường Hiệu và Đỗ Tường Tị lên đùi và dặn rằng: “Ta còn sống thì đánh Pháp đến cùng, đến chết mới thôi. Ta cấm con cháu không đứa nào được ăn cơm của Tây. Phần ta thì chết đâu chôn đó, khỏi xây mồ mả gì cả”.

Năm 1994, UBND tỉnh đã xây lại mộ ông Đỗ Tường Tự bằng xi măng

Sau cùng, ông rót rượu cảm ơn bà con và hương chức đã đến tiễn đưa, rồi ung dung để cho giặc đưa ra pháp trường ở phía sau đình Dương Xuân. Khi bọn Pháp bịt mắt ông chuẩn bị bắn, ông nói: “Đừng bịt mắt, hãy để ta thấy súng Tây trước khi chết”.

Sau khi ông mất, bà con chợ Tầm Vu góp tiền tặng ông một cỗ quan tài tốt. Đôi chiếu Thuận Lễ mà vợ ông mang đến được dùng để tẩn liệm ông. Theo di huấn, mọi người mai táng ông bên con đường mòn cạnh pháp trường phía sau đình Tân Xuân. Người cận vệ của ông vốn là dân tộc thiểu số, mọi người thường gọi là ông Mọi, vì quá tiếc thương chủ tướng nên xin được chết theo cho trọn nghĩa. Giặc Pháp bèn bắn luôn người nghĩa sĩ vô danh này và chôn bên cạnh mộ ông Đỗ Tường Tự. Thời gian trôi qua, hiện tại chỉ còn mộ ông Đỗ Tường Tự và đã được trùng tu.

Tương truyền, sau khi qua đời, Đỗ Tường Tự vẫn thường hiển linh cho nhân dân quanh chợ Tầm Vu thấy nên mọi người đã xây một ngôi miếu nhỏ để thờ ông. Qua sự tàn phá của thời gian và chiến tranh, ngôi miếu này hiện nay không còn nữa. Nhân dân đã đem linh vị của ông Đỗ Tường Tự vào thờ trong đình Tân Xuân. Năm 1994, UBND tỉnh đã xây lại mộ ông Đỗ Tường Tự bằng xi măng. Hiện nay, đình Tân Xuân và mộ ông Đỗ Tường Tự đã được UBND tỉnh ra quyết định xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa./.

Nguyễn Văn Thiện