Luật Tổ chức Chính quyền địa phương (sửa đổi) - Tiến bộ trong đổi mới quản trị địa phương

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thanh Trà phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu nêu liên quan đến dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) (Ảnh: TTXVN)

Tầm quan trọng của việc sửa đổi Luật

Việc sửa đổi Luật Tổ chức CQĐP vào lúc này là cấp thiết và tất yếu. Trước hết, dự thảo Luật thể chế hóa kịp thời đường lối của Đảng về sắp xếp, tinh gọn tổ chức các cấp chính quyền. Thực tiễn những năm qua cho thấy xu hướng gọn nhẹ, năng động hơn trong bộ máy hành chính. Mô hình chính quyền hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) được đề xuất sẽ loại bỏ cấp trung gian là cấp huyện, tạo cơ cấu tập trung hơn và giảm phân tán quyền lực. Điều này không chỉ thuận lợi cho phát triển KT-XH ở địa phương mà còn giúp mỗi cấp chính quyền tập trung nguồn lực và nâng cao năng lực phục vụ.

Thứ hai, cần có một bộ khung pháp lý điều chỉnh kịp thời để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật. Trong bối cảnh Hiến pháp năm 2013 được triển khai và nhiều đạo luật quan trọng khác đang được sửa đổi, Luật Tổ chức CQĐP phải điều chỉnh tương ứng để tránh chồng chéo. Những sửa đổi lần này nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc cho công cuộc tái cơ cấu bộ máy nhà nước, bảo đảm việc chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn giữa các cấp chính quyền được tiến hành suôn sẻ, liên tục và hiệu quả.

Cuối cùng, sửa đổi Luật cũng nhằm đáp ứng kỳ vọng của nhân dân về một chính quyền địa phương hoạt động chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả hơn. Nhân dân mong muốn quyền làm chủ của mình được thể hiện rõ nét, tiếng nói được lắng nghe; đồng thời, được phục vụ tốt hơn trong phát triển KT-XH. Dự thảo Luật lần này đánh dấu bước tiến trong xây dựng mô hình chính quyền có trách nhiệm cao, năng lực tốt, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công cuộc đổi mới và phát triển.

Các điểm tiến bộ nổi bật trong dự thảo Luật

Dự thảo Luật Tổ chức CQĐP (sửa đổi) mang đến nhiều điểm mới tiến bộ, phù hợp với xu thế hiện đại hóa quản lý nhà nước: Chính thức hóa mô hình chính quyền hai cấp: Điểm đột phá cốt lõi của dự thảo là xác lập chính thức mô hình chính quyền hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), không tổ chức cấp huyện. Điều này thể hiện quyết tâm tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, từ đó đẩy mạnh phân cấp xuống chính quyền cơ sở - phù hợp với nguyên tắc “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Mô hình mới giúp CQĐP linh hoạt hơn, phản ứng nhanh với thực tiễn và tiết kiệm nguồn lực.

Tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý: Dự thảo Luật tiếp tục khẳng định nguyên tắc CQĐP phải tinh gọn, hoạt động chuyên nghiệp và hiệu quả. Nhiều quy định mới được bổ sung để thúc đẩy chính quyền điện tử và chuyển đổi số, giúp phục vụ người dân và doanh nghiệp thuận tiện, minh bạch hơn. Ví dụ, dự thảo nhấn mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động chính quyền cấp địa phương, phù hợp xu thế thế giới về xây dựng chính phủ số, chính quyền số.

Cơ cấu phân quyền, phân cấp rõ ràng: Dự thảo Luật làm rõ ranh giới nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền và các cơ quan liên quan. Nguyên tắc không chồng chéo quyền hạn, phân cấp rõ ràng được nhấn mạnh; đồng thời, bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình. Đáng chú ý, dự thảo bổ sung quy định cho phép CQĐP đề xuất điều chỉnh phân cấp khi cần thiết, thể hiện tính linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tiễn. Điều này tạo điều kiện cho địa phương chủ động quản lý và khơi thông nguồn lực cho phát triển KT-XH tại chỗ.

Chuyển đổi vai trò cấp xã và cấp tỉnh: Một nội dung tiến bộ khác là điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của hai cấp chính quyền. Chính quyền cấp xã sẽ đảm nhận nhiều nhiệm vụ, quyền hạn mà cấp huyện đảm nhiệm trước đây, giúp người dân được phục vụ ngay tại cơ sở. Ngược lại, chính quyền cấp tỉnh tập trung điều phối các vấn đề liên vùng, phân bổ nguồn lực và hỗ trợ chuyên môn cho cấp xã. Sự điều chỉnh này thể hiện chuyển dịch vai trò rõ rệt: Cấp xã gần dân hơn, cấp tỉnh điều phối toàn diện. Qua đó, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân và hiệu quả quản lý.

Chính sách đặc thù cho khu vực chiến lược: Dự thảo Luật cũng ghi nhận chính sách đặc thù cho các “đặc khu”, là đơn vị hành chính ở vùng biển, đảo có vị trí chiến lược. Việc áp dụng cơ chế, chính sách ưu việt tại các đặc khu thể hiện quan điểm “mở cửa” để khai thác tiềm năng, tạo động lực phát triển đột phá cho kinh tế biển; đồng thời, tăng cường quốc phòng. Đây là điểm mới phù hợp xu thế đổi mới chính sách, nhằm phát triển nhanh các khu vực chiến lược của đất nước.

Tăng cường sự tham gia của nhân dân: Dự thảo Luật điều chỉnh tăng số lượng đại biểu HĐND các cấp phù hợp với quy mô hành chính mới; đồng thời, quy định rõ hơn về đối thoại trực tiếp giữa chính quyền cấp xã và người dân. Những quy định này khuyến khích chính quyền lắng nghe ý kiến của người dân, tăng cường trách nhiệm giải trình, gắn kết chặt chẽ giữa chính quyền và nhân dân ngay từ cơ sở. Nhờ đó, dân chủ ở địa phương được nâng cao, phản ánh rõ hơn ý chí và nguyện vọng của cử tri.

Những điểm tiến bộ trên cho thấy nhiều đột phá tích cực trong dự thảo Luật, hướng tới xây dựng CQĐP ngày càng gần dân, chuyên nghiệp và nâng cao chất lượng phục vụ xã hội.

Cần cân nhắc thận trọng một số vấn đề

Bên cạnh những điểm tiến bộ, dự thảo Luật vẫn còn một số vấn đề cần được xem xét thận trọng nhằm bảo đảm tính khả thi và hiệu quả khi triển khai:

Năng lực và nguồn lực của chính quyền cấp xã: Việc bãi bỏ cấp huyện đồng nghĩa với khối lượng công việc tăng lên đột ngột tại cấp xã. Nhiều nhiệm vụ quản lý KT-XH và thủ tục hành chính được chuyển giao từ huyện về xã, đòi hỏi cán bộ cấp xã đảm nhận trách nhiệm mới. Tuy nhiên, hiện nay, năng lực và cơ sở vật chất ở một số xã chưa được trang bị đồng đều, cần thời gian để đào tạo và nâng cao trình độ. Do đó, cần có chương trình hỗ trợ, đào tạo và cơ chế giám sát chặt chẽ từ cấp trên nhằm bảo đảm chính quyền xã không bị quá tải và vẫn kịp thời phục vụ nhân dân.

Tổ chức bộ máy và nhân sự ở cấp xã: Dự thảo Luật cho phép linh hoạt thành lập cơ quan chuyên môn (phòng, ban) tại cấp xã hoặc tổ chức các tổ chuyên môn theo lĩnh vực. Tuy nhiên, cần giữ nguyên tắc tinh gọn bộ máy. Mô hình được nhiều chuyên gia ủng hộ là tổ chức các tổ chuyên môn (ví dụ: Tổ địa chính - xây dựng - nông nghiệp - môi trường; tổ văn hóa - xã hội - y tế,...) thay vì thành lập các phòng, ban độc lập nhằm tránh bộ máy cồng kềnh. Việc quy định chi tiết về số lượng tổ và cơ cấu lãnh đạo tại cấp xã cần rõ ràng, bảo đảm thống nhất quy định đối với đội ngũ công chức xã và tránh phát sinh quá nhiều cấp phó.

Quyền hạn của Thường trực HĐND: Dự thảo Luật bổ sung thẩm quyền cho Thường trực HĐND cấp xã quyết định một số chính sách chi ngân sách khi HĐND không họp. Mục tiêu là xử lý công việc đột xuất nhưng quy định này cần cân nhắc kỹ. Theo nguyên tắc hiện hành, quyết định về tài chính - ngân sách là thẩm quyền của toàn thể đại biểu HĐND. Việc trao quyền này cho Thường trực có thể dẫn đến một số vấn đề chi tiêu quan trọng được quyết định mà không qua thảo luận rộng rãi, tiềm ẩn rủi ro trong quản lý ngân sách. Vì vậy, cần rà soát kỹ để bảo đảm không vi phạm nguyên tắc của Luật Ngân sách nhà nước và giữ vững vai trò quyết định của HĐND các cấp.

Các quy định chuyển tiếp: Dự thảo Luật đã đưa ra quy định chuyển tiếp về việc bàn giao chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tài sản khi thực hiện mô hình chính quyền hai cấp. Tuy nhiên, cần tiếp tục rà soát, bổ sung chi tiết để tránh bỏ sót các vấn đề quan trọng (ví dụ: Công nợ công, tài sản nhà nước, nghĩa vụ pháp lý phát sinh từ hợp đồng, quyền sử dụng đất). Các quy định chuyển tiếp cần rõ ràng hơn để bảo đảm quyền lợi hợp pháp của nhân dân, doanh nghiệp và tính liên tục trong hoạt động của CQĐP sau khi sắp xếp.

Nhìn chung, dự thảo Luật Tổ chức CQĐP (sửa đổi) là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế quản lý địa phương phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới. Nhiều điểm cải cách trong dự thảo như mô hình chính quyền hai cấp, tăng cường phân quyền, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cho thấy nỗ lực hiện đại hóa và nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp.

Nhân dân kỳ vọng rằng với tinh thần lắng nghe ý kiến, các cơ quan soạn thảo và Quốc hội tiếp tục hoàn thiện dự thảo để phát huy tối đa những điểm tiến bộ và khắc phục các hạn chế. Chúng ta tin tưởng rằng sau khi được chỉnh lý và ban hành, Luật sẽ tạo nền tảng vững chắc cho bộ máy CQĐP tinh gọn, chuyên nghiệp, hoạt động hiệu quả, góp phần thiết thực nâng cao chất lượng quản lý xã hội và phát triển đất nước. Dự thảo Luật lần này không chỉ là kết quả của công cuộc đổi mới thể chế mà còn là niềm tin và kỳ vọng của Nhân dân vào một chính quyền gần dân, vì dân và phục vụ Nhân dân ngày càng tốt hơn./.

Trần Việt