Chống tham nhũng: Cuộc chiến không cân sức

Chuyện khó tin mà có thật: Hà Nội, TP HCM qua thanh tra không phát hiện vụ tham nhũng nào! Ngay cả ngành xây dựng - “tổ sư” của tệ nạn rút ruột công trình, “ăn” sắt thép, xi-măng, vật tư, đất đai - cũng không có tham nhũng. Tham nhũng khó phát hiện vậy sao?

Khó phá thế “chân kiềng”

Tham nhũng không chỉ là “quốc nạn” mà còn là “quan nạn” bởi chỉ người có chức vụ, quyền hạn mới tham nhũng được; còn người dân, cán bộ công chức bình thường khó có thể tham nhũng. Một tổng kết cho thấy gần 80% vụ tham nhũng do quần chúng phát hiện chứ không phải từ các cơ quan chức năng phanh phui. Có phải vì tham nhũng có sẵn “hộ khẩu thường trú” trong các cơ quan ấy rồi?

Phòng chống tham nhũng là đụng tới quan chức, do vậy khó làm đến nơi đến chốn; thường thì nửa vời, qua loa, dè dặt. Con mèo ăn vụng cục mỡ thì bị chủ quật đến chết nhưng con hổ bắt con trâu để ăn thì cả làng trốn sạch. Thời buổi này, hổ rừng thì ít nhưng “hổ” trong chốn quan trường lại chẳng ít tí nào! Các quan tham này lại liên kết, móc ngoặc với nhau, tạo thành một hệ thống từ trên xuống dưới để bao che cho nhau nên người bị phát hiện vi phạm rành rành cuối cùng vẫn “hạ cánh” an toàn, có khi còn được sắp xếp ở vị trí cao hơn. 

Các bị cáo hầu tòa trong một vụ án tham nhũng xảy ra tại Công ty Cho thuê tài chính II thuộc Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Ảnh: HỒNG NHUNG

“Quan nạn” đâu chỉ là tham ô tiền bạc, của cải. Các “quan” đó còn nghĩ ra nhiều mưu kế để đầu cơ dự án, công việc mà cái đích là người thân sẽ thầu các dự án đó. Nghiêm trọng hơn tham nhũng tiền của, tài sản là “tham nhũng” trong tuyển dụng, đào tạo. Thay vì tuyển người có năng lực, trình độ, đạo đức đáp ứng nhu cầu công việc, “quan” đó tuyển con cháu, người thân tuy yếu kém nhưng máu loãng còn hơn nước lã vì dễ sai khiến, được ủng hộ, bỏ phiếu, bố trí “ghế”, cho đi học để hợp thức hóa và dần dần bộ máy cơ quan, doanh nghiệp toàn người nhà. Đó mới là nguồn gốc và cũng là nguyên do khiến chống tham nhũng khó thành công.

Chống sao được khi những người có đức, có tài bị phong bế, không dám lên tiếng; đa số còn lại toàn người trong nhà và có quyền lợi liên quan thì dại gì mà đấu tranh, tố cáo. Cho nên, chống tham nhũng ngày càng khó. Không phá vỡ được thế “kiềng chân vạc” của các “quan tham” thì làm sao mà chống được.

Bỏ qua người thân là thua

Phòng chống tham nhũng mà chỉ nhằm tới cá nhân người thực hiện hành vi tham nhũng là chưa đủ. Và sẽ không thể phát hiện ra tham nhũng nếu không coi vợ/chồng, con cái, người thân của quan chức là đối tượng phải giám sát. Có ai dám hỏi các “hổ tử” lấy đâu ra lắm tiền để đi xe hơi sang trọng, ở nhà biệt thự lộng lẫy, có tiền tỉ tham gia góp vốn, mua cổ phần ở các doanh nghiệp. Việc minh bạch tài sản bắt buộc phải kê khai và công khai cả tài sản vợ, chồng, con cái, cha mẹ của quan chức là chủ thể kê khai.

Rất tiếc, theo Thanh tra Chính phủ, tổng hợp kết quả minh bạch tài sản, thu nhập năm 2013 cho thấy có gần 1 triệu người đã kê khai tài sản, thu nhập nhưng chỉ có 5 trường hợp phải xác minh. Trong số này chỉ duy nhất 1 người bị xử lý kỷ luật vì kê khai không trung thực (!). Rõ ràng là việc kê khai minh bạch tài sản còn quá hình thức, chưa giúp được phát hiện tham nhũng.

Quy định về trách nhiệm của người đứng đầu để xảy ra tham nhũng lại mang tính 2 mặt. Vì sợ liên đới trách nhiệm, những người đứng đầu thường che chắn, chỉ đạo, nhào nặn số liệu để biến tham nhũng chỉ còn là khuyết điểm, sơ suất, rồi chỉ xử lý nội bộ (phê bình, nhắc nhở) hoặc chuyển công tác lên cấp cao hơn.

Bảo vệ người tố cáo tham nhũng được coi là biện pháp để ngày càng nhiều người dám dấn thân vào cuộc đối đầu với loại tội phạm này. Do đó, cần hoàn thiện quy chế bảo vệ người tố cáo, phát hiện hành vi tham nhũng. Thực tế, người tố cáo hành vi tham nhũng luôn ở thế yếu so với người có hành vi tham nhũng nên chống tham nhũng là cuộc chiến không cân sức.

Giám sát yếu

Theo đánh giá của Thanh tra Chính phủ, trong lĩnh vực phòng chống tham nhũng hiện nay, công tác giám sát nhằm phát hiện hành vi tham nhũng là khâu yếu. Đặc biệt, việc giám sát cơ quan nhà nước có thẩm quyền hết sức phức tạp.

Dù Nghị định 59/2013/NĐ-CP ngày 17-6-2013 của Chính phủ đã quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng chống tham nhũng về điều kiện bảo đảm quyền yêu cầu cung cấp thông tin của cơ quan, tổ chức, cá nhân; tiếp cận thông tin thông qua thực hiện công khai, minh bạch, tạo điều kiện để xã hội giám sát hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị và cán bộ công chức... nhưng hoạt động giám sát và phản biện xã hội còn nhiều bất cập. Giám sát và phản biện xã hội là một giải pháp đấu tranh phòng chống, phát hiện tham nhũng hiệu quả nhưng một khi tồn tại những vấn đề trên thì sẽ không còn mấy tác dụng. 

Diệp Văn Sơn